کدام شهیدان مشهور در قاب سینما نشسته اند؟
نوید شاهد: سینمای جنگ یک سینمای اجتماعی است؛ اگر این ژانر از سینما در کشور ما به سینمای دفاع مقدس نا مگرفته به سبب تفاوت ی است که ما برای ماهیت جنگ یا در واقع دفاع خود از مرز و خاک و ایما نمان قائل هستیم. پس دور از انتظار نیست، سینمایی که می خواهد اینگونه جنگ را به تصویر بکشد باید به سراغ کسانی برود که بتوانند غایت این قدسیت زمینی را نشان دهند. ساختن و پرداختن شهدایی دست نیافتنی هیچ گر ه ای از زندگانی امروزی ما باز نمی کند. تعریف و توصیف شخصیت های زمینی با روحیات آسمانی قدرمسلم کار یست سخت و دشوار اما سرانجا ماش مسلما شیرین است و گیرا. حال اینکه در این سی و اندی سال که از پیروزی انقلابمان می گذرد و ربع قرنی که از پایان جنگمان؛ چه کرد هایم برای نمایش یک چهره د لنشین و واقعی از اسطور ههای هشت سال دفاع مقدس، امری دیگر است که در این چند خط می خواهیم به پرونده هنر هفتم از جنس ایران یاش بپردازیم و ببینم کدا میک از فیلم های سینمایی با موضوع سرداران و فرماندهان دفاع مقدس به روی پرده سینماها رفته است.
در مسلخ عشق / شهید محمود آیت / کمال تبریزی
سال 1369 تماشا، شاید دیگر هیچوقت!
این فیلم دومین فیلم سینمایی کمال تبریزی است و روایت گروهی از رزمندگان است که در محاصره دشمن قرار می گیرند و به سبب خیانت فرماندهان ارتش شکست می خورند. محمود آیت، فرمانده یک گروه عملیاتی، در حمل های گسترده علیه نیروها و مواضع دشمن شرکت می کند. آیت که به نحوه فرماندهی ارتش بدگمان است اطمینان دارد که در این عملیات، به دلیل آشفتگی در جبهه، به شهادت خواهد رسید. گروه عملیاتی تحت فرمان او در محاصره دشمن قرار می گیرد و شکست می خورند.
فیلم با اعتراض سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، فرصت اکران نیافت اما موضوع سیاسی آن و روایت دوران فرماندهی کل قوای بنی صدر از نکات جالب توجه است.
جمال شورجه یکی از کارگردان های صاحب سبک در فیلم های دفاع مقدس است. تقریبا تمامی 10 - 11 کار سینمایی وی در این حوزه است و از برجسته ترین کارهای وی دو فیلمی است که با محوریت شهید عباس دوران ساخته است.
سروان عباس دوران، خلبان موفق نیروی هوایی که دشمن چندبار در ترور او ناکام مانده سرپرستی عملیات دشواری بر فراز خاک بغداد را به عهده می گیرد و همراه با یک اسکادران شامل ده فروند هواپیمای جنگنده به بغداد هجوم می برد تا علاوه بر گذشتن از دیوار مستحکم پدافند بغداد، با پرواز در ارتفاع پایین دیوار صوتی را بشکند. هدف از این عملیات ناامن نشان دادن بغداد است که پس از فتح خرمشهر توسط رزمندگان اسلام، جامعه بین الملل برای تجدید روحیه ارتش بعثی تلاش می کند تا کنفرانس غیرمتعهدها را در آن شهر برگزار کند. ایران به عنوان عضو غیرمتعهدها و کشور در حال جنگ با عراق، به محل برگزاری کنفرانس اعتراض می کند و با یک عملیات برو ن مرزی توسط نیروی هوایی )به ویژه شهید عباس دوران (و بمباران مراکز حساس، بغداد را به عنوان شهری ناامن معرفی می کند و محل برگزاری کنفرانس، از عراق به هندوستان منتقل می شود. فیلم به سبب جذابیت داستانهای هوایی و همچنین موضوع ملی آن، مورد توجه مردم قرار گرفت.
به کبودی یاس،عبدالحسین برونسی و جواد اردکانی 1387 نرم،
درست مثل خا کهای کوشک
مرور کارنامه کاری» جواد اردکانی « نشان می دهد که وی عرصه های مختلف سینمایی نظیر کودک، داستانی و دفاع مقدس را تجربه کرده است اما چند فیلم دفاع مقدسی او بیش از دیگر آثارش مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. فیلم سینمایی «به کبودی یاس « براساس کتاب »خاک نرم کوشک « به روایت زندگی شهید »عبدالحسین برونسی «به نقل خاطرات اطرافیان، آشنایان و همرزمان ایشان م یپردازد. رهبر فرزانه انقلاب در ۲۶ خرداد ۱۳۸۵ در جمع فیلم سازان و کارگردانان سینما و تلویزیون به تمجید از این کتاب م یپردازند و این امر جرقه ای می شود برای جواد اردکانی و ساخت فیلمی پیرامون این سردار جنگ.
»به کبودی یاس « چند داستان مرتبط و منفک از هم دارد. بکارگیری بازیگران گمنام و غیرسینمایی، گرچه از جذابیت گیش های فیلم کاسته اما با نوآوری تکنیکی در روایت غیرخطی قصه، رف توآمد دوربین بین جبهه و پشت جبهه و دیدن بسیجی ها در جبهه زندگی، در کنار زندگی در جبهه از امتیازات این فیلم است.
فیلم در سکانس هایی به نقد درون گفتمانی هم می پردازد و در مجموع توانسته با اثری دراماتیک وتأثیرگذار از زندگی سرداری شهید به مخاطب ارائه دهد که البته با شرایط بد پخش در سینماها، به موفقیتی در گیشه دست نیافت.
جواد اردکانی، جایزه سیمرغ زرین » نگاه ملی « را که از جشنواره فجر دریافت کرده بود به خانواده شهید برونسی تقدیم کرد.
شب واقعه / شهید دریاقلی سورانی / شهرام اسدی /
سال 1387 دویدن برای تاریخ
شهرام اسدی، پس از فیلم سینمایی «روز واقعه » که به سبب موضوع و ساخت قوی، بسیار مورد توجه قرار گرفت؛ چند تجربه ن هچندان دل چسب سینمایی و سریالی داشت تا فیلمی با عنوان » شب واقعه « که سرگذشت دریاقلی سورانی را به جشنواره بیست و هشتم فیلم فجر فرستاد. روایت مردی خو شگذران و بلو فزن است که در حاشیه شهر آبادان کار م یکند. با آغاز جنگ، خانواده خود را به جایی امن می برد و به اوراق فروشی خود برمی گردد اما شبی متوجه می شود که عراقی ها تصمیم دارند به آبادان حمله کنند. او مسافت زیادی را پیاده و با سرعت می دود تا به مقر سربازان ایرانی توجه به سابقه بلوفزنی اش، باور نمی کند. عاقبت یکی از فرماندهان به او اعتماد می کند و سربازان ایرانی با پاتک زدن به عراقی ها نمی گذارند آبادان را به تصرف درآورند.
داستان اولیه فیلم از همکاری همایون شهنواز و حبیب احمدزاده شکل گرفته است؛ همکاری نویسنده سریال» دلیران تنگستان «و داستان نویس خوش قلم جنگ، فیلم نام های خوب و واقعی را پدیدآورده که شخصیتها در آن به خوبی پرداخت شده اند و انتخاب به جای حمید فرخ نژاد که خودش آبادانی و با زیر و بم های فرهنگی منطقه جنوب آشناست، به این امر کمک کرده است. «شب واقعه« بغیر روایت خط اصلی داستان، روابط انسانی و تحول انسا نها در جنگ را به خوبی به تصویر می کشد.
فر خ نژاد برای بازی در فیلم شب واقعه، نامزد دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر بود. او تصمیم داشت این سیمرغ را به یکی از فرماندهان دوران جنگ تقدیم کند. حتی فرمانده را نیز به این مراسم دعوت کرد اما معلوم نیست به چه دلیل در آخرین لحظات مدیران جشنواره تصمیم گرفتند این سیمرغ را به فر خ نژاد ندهند!
شور و شیرین / شهید محمد کاوه / جواد اردکانی /
سال 1388 یک کردستان و یک کاوه
جواد اردکانی، دومین فیل ماش پیرامون سرداران دفاع مقدس را یک سال پس از ساخت. »به کبودی یاس «، به زندگانی سردار شهید محمود کاوه، اختصاص داد. اردکانی این بار برخلاف ساخته قبلی اش و شاید به دلیل بالابردن میزان تأثیرگذاری اثرش، از بازیگران مطرح سینما استفاده نمود. بجز نقش شهید کاوه، رضا رویگری،جواد عزتی، احمد نجفی، پردیس افکاری، شبنم قلی خانی بازیگران این فیلم بودند. این امر گرچه به بالاتر رفتن کیفیت باز یهای فیلم منجر شده اما بازی نقش اول فیلم که تجربه اولین کار حرف های حمیدرضا عمارلو است در کنار رضا رویگری باعث توجه و تمرکز کمتر و ناخودآگاه به شخصیت شهید کاوه شده است.
داستان» شور و شیرین « در اوایل انقلاب و حوادث اشغال کردستان روایت می شود که در طی آن، منطقه بوکان و سقز توسط حزب دموکرات اشغال و نهایتا با عملیا تهای متعدد سپاه پاسداران با فرماندهی محمود کاوه بازپس گرفته می شود. موضوع و سوژه فیلم از نکات و امتیازات برجسته فیلم است و با فضاسازی خوب و روایت مستند و دقیق، حوادث آن روزهای کردستان را به تصویر می کشد. ضعف شخصیت پردازی نقش اول داستان و البته بازی تصنعی بازیگر شهید محمود کاوه از نکات یاست که تماشاچی را آزار می دهد و فرماند های جوان، با درایت و تیزهوش و قدرت فرماندهی بالا را در خلال فیلم حس نمی کند اما از سکانسهای خوب فیلم م یتوان به صحن ههای دردناک بریدن سر پاسداران و همچنین قتل دست هجمعی فرمانده آنان توسط حزب دموکرات و سکانس تلخ به آتش کشیده شدن مسجد روستا اشاره کرد. شور شیرین البته یک مینی سریال هم داشت که بالاخره در هفته دفاع مقدس امسال روی آنتن تلویزیون رفت ولی تفاوت چندانی با نسخه سینمایی در سطح کیفی نداشت.
بزرگ مرد کوچک / شهید بهنام محمدی / صادق دقیقی /
سال 1390 داستان کوتاه یک زندگی بزرگ
صادق دقیقی برای اولین فیلم سینمایی بلند خود سراغ سوژ های جنگی و مخاطبی نوجوان رفته است. داستان فیلم به اوایل جنگ و حمله عراق به خرمشهر باز می گردد. نوجوانی ب هرغم سن اندک خود، پا به پای مردان و زنان مجاهد شهر، قصد دفاع از وطن خود را دارد اما در همان ابتدا به دست نیروهای عراقی می افتد و مورد ضرب و شتم قرار می گیرد اما اعتماد عراق یها را جلب کرده و مواد غذایی، مهمات و گرای دشمن را به نیروهای ایرانی می رساند. فیلم قصۀ مقاومت دلیرانۀ مردم خرمشهر در برابر متجاوزان بعثی است که ظرفیت های روایی و سینمایی تمام ناشدنی دارد اما پرداخت نامناسب در این فیلم از شخصیت حقیقی شهید بهنام محمدی، تماشاچی را زده م یکند؛ حرکت مستمر و حوصله سربر تانکهای عراقی و از این کوچه به آن کوچه دویدنهای بهنام و نهایتا رگبار گلول ههایی است که به سویش شلیک می شود و البته هیچ گاه به او نمی رسد!
فیلمنامه فیلم پس از یک سال تحقیق و پژوهش درباره زندگی شهید ۱۳ ساله ، بهنام محمدی ، توسط عبدالجبار دلدار و پروانه مرزبان نوشته شده اما قهرمان حقیقی ما در فیلمی بی قصه و داستان سرگردان م یشود. در این فیلم شبنم قل یخانی، پویا امینی و جمعی از بازیگران اداره تئاتر آبادان به ایفای نقش پرداخته اند. جالب این جاست که در سال 1970 فیلمی سینمایی برگرفته از رمان Little Big Man نوشته توماس برگر با بازی داستین هافمن ساخته شده و همچنین در سال 1387 هم سریالی به کارگردانی مسعود رسام ساخته و پخش شده است.
زیباتر از زندگی / شهید حسین علم الهدی / انسیه شا ه حسینی / سال 1390 روایتی لطیف از یک فرمانده
انسیه شاه حسینی پس از چند تجربه نویسندگی و کارگردانی در حوزه دفاع مقدس به سراغ نقل داستان یک سردار جنگ رفته است.
فیلم» زیباتر از زندگی « زندگی شهید علم الهدی را روایت می کند. با شروع جنگ تحمیلی، حسین علم الهدی فرمانده سپاه هویزه، به همراه نیروهای مردمی و با دستهای خالی به کمک مردم روستاها می شتابند. نیروهای ارتش گرچه از بنی صدر دستور عدم همکاری گرفته بودند اما با کمکهای تسلیحاتی، در یک عملیات مشترک، همراه با سپاه و مردم به مقابله با متجاوزین می روند.
فیلم روایتی ناقص از شخصیت شهید علم الهدی ارائه می دهد و شاید یکی از اصل یترین علل آن، بازی تصنعی و نه چندان د لچسب حامد کمیلی در نقش علم الهدی است. برخی منتقدین، فیلم را روایت زنانه از دفاع مقدس می دانند و دیگرانی چهره به شدت رئوف و مهربان و لطیف علم الهدی در این فیلم را خالی از صلابت و اقتدار یک فرمانده جنگ بیان می کنند. گرچه فیلم در صحن ههای بسیاری دچار شعارزدگی و مستقیم گویی می شود اما صحن ههای تأثیرگذاری همانند درگیری نیروهای عراقی با مردم بومی منطقه دهلاویه را به خوبی به تصویر می کشد. هر انچه که هست، زندگی شهدا اگر دقیق و هم هجانبه و به همراه داستا نهای پرکشش، برای مخاطب، تصویر کشیده شود، می تواند در عین جذب مخاطب ، الگوسازی مناسبی برای جوانان نیز محسوب شود.
شاهد جوان/ شماره 137
