ارکان مصاحبه ی تاریخ شفاهی: 2) وظایف مصاحبه کننده ضمن مصاحبه

ضمن مصاحبه چه اتفاقاتی باید بیفتد و چه اصولی را باید رعایت کنیم:

1- مقدمه ی مناسب و جذاب و برنامه ریزی شده: یک مقدمه ی جذاب برای مصاحبه تان داشته باشید. چون آغازگر بحث در حقیقت مصاحبه گر است. این مقدمه باید مثل شناسنامه ی گفت و گو باشد. اطلاعات پایه ای را در این مقدمه بگنجاند.

2- مطرح کردن سوالات با ترتیب منطقی و پیش بینی شده: سوالات را از آسان به مشکل مرتب می کنیم و در صورت امکان برای مصاحبه شونده هم می فرستیم. طبق همان ترتیب، شروع می کنیم. نباید ترتیب را عوض کنیم و یک دفعه یک سوال سخت اول کار مطرح کنیم.

3- مطرح کردن سوالات جدید براساس پاسخ ها: گاهی پاسخ هایی که طرف مقابل به ما می دهد دوباره زمینه ی یک سوال جدید را در ما ایجاد می کند. آن وقت ما دوباره باید سوال کنیم.

4- گوش دادن کامل و فعال: متاسفانه بعضی از مصاحبه گران، سوال را که مطرح می کنند مشغول کار خودشان می شوند. یک چیزی می نویسد یا با موبایلش مشغول می شود. چقدر بد است. باید خوب گوش بدهد تا سوالات جدید را مطرح سازد و بتواند رفع ابهام کند.

5- تصمیم گیری برای یادداشت برداری یا پرهیز از این کار: در واقع ما باید به این سوال پیش خودمان جواب بدهیم: وقتی که طرف دارد توضیح می دهد و به سوالات ما جواب می دهد، ما یادداشت برداری کنیم یا نه؟ اگر بخواهیم تند تند پشت سر هم این یادداشت برداری را انجام بدهیم خیلی بد است. داریم مصاحبه می کنیم. او شروع می کند به حرف زدن، ما داریم دائم یادداشت می کنیم، سرمان هم پایین است. این کار بد است. ارتباط چشمی را نگاه دارید. ما باید به مصاحبه شونده نگاه کنیم تا او احساس کند که ما داریم توجه می کنیم.

6- توجه دقیق به ارتباطات غیرکلامی؛ کسی که در مصاحبه ی تاریخ شفاهی شرکت می کند و دارد سوال می کند، باید به ارتباطات غیرکلامی خودش توجه داشته باشد، یعنی نگاهش درست باشد، لباسش درست باشد، حرکات سر و دست و نشستن اش درست باشد. یکی از بزرگ ترین مشکلات، بد نشستن ماست. آن طرف، مصاحبه شونده که کنترلش دست ما نیست ولی ما باید مراقب حرکات و اشارات او باشیم.

7- پرهیز از واکنش های نسنجیده: یکی از مشکلاتی که مصاحبه گران ایجاد می کنند این است که در جریان مصاحبه، واکنش های عجیب و غریب از خود نشان می دهند.

8- به حداقل رساندن اطلاعات و اظهارات بی ربط: احتمال این که هر دو طرف اظهارات بی ربط داشته باشند وجود دارد. هست البته مصاحبه کننده بیشتر حواسش جمع است اکه حرف های بی ربط نزند اما مصاحبه شونده گاهی ترمزش می برد و دائم به شاخه های بی ربط می پرد و به خاکی می زند.

9- مدیریت زمان: اول این که مصاحبه گر به موقع بیاید. دوم اینکه مراقب گذشت زمان باشد. سوم این که خودش زیاد حرف نزند. چهارم این که جلوی او را هم اگر دارد زیاد حرف می زند بگیرد. ما که نمی خواهیم سه تا سوال را برای ما توضیح بدهد. می خواهیم ده سوال را پاسخ دهد یا حتی بیشتر.

10- پرهیز از هر گونه مجادله با مصاحبه شونده: ما حق جدل با مصاحبه شونده را به هیچ وجه نداریم؛ در حالی که خبرنگارهایی که از رادیو و تلویزیون می آیند به راحتی این جدل را انجام می دهند. مصاحبه ی تاریخ شفاهی با مصاحبه رادیویی، تلویزیونی و مطبوعاتی فرق می کند.

11- پرهیز از اظهارنظر شخصی درباره ی رویدادها: مصاحبه کننده حق ندارد اظهار نظر شخصی بکند و بگوید موافقم، مخالفم.

12- حفظ تمرکز روی رویدادها و حقایق نه آرزوها: بعضی وقت ها طرف می گوید ای کاش قضایا این جوری پیش می رفت. این جزو اولویت های ما نیست.

13- رفع انواع ابهامات در سخنان مصاحبه شونده: این، یکی از مهم ترین و بزرگترین وظایف مصاحبه گر است. ابهام زمانی، شخصیتی، مفهومی، فنی و علمی ، چرایی و اشاره ای. این ها انواع ابهاماتی است ک معمولا در مصاحبه های تاریخ شفاهی اتفاق می افتد.

14- تلاش برای شناسایی شخصیت های جدید به منظور مصاحبه های بعدی: همه با ا ین کار موافقند. حتما باید شخصیت های جدیدی را از لابه لای حرف ها و عکس هایش شناسایی کنیم.

15- گرفتن عکس: عکس از چه بگیریم؟ از صحنهی مصاحبه. حتما خودتان هم داخل کادر باشید. یکی از سندهای مصاحبه ما عکسی است که می گیریم.

16- گرفتن نمونه هایی از اسناد و مدارک: آقا شما عکس از جبهه هایتان دارید؟ بله. می شود دوتایش را به ما بدهید؟ یادگاری، کلاه سوراخ شده ای، بلوز سوراخ شده ای، کمربند دو تکه شده ای. می دهی به ما؟ نه؛ هر کس آمده با ما مصاحبه کرده را گرفته و دیگر نیاورده. من دیگر نمی دهم. پس شما مراقب باشید جزو این بی وفاها نباشید. امانت دار باشید.

17- پیش بینی یک استراحت کوتاه در مصاحبه های طولانی: قرار ما این بود که مصاحبه ها حدود سه ساعت طول بکشد، چون هزینه کرده ایم. بهتر است کوتاه نباشد. این سه ساعت ده دقیقه استراحت می خواهد.

18- کنترل متسمر لوازم: بارهای اتفاق افتاده که ضبط را زده، بعد یک نگاه کرده دیده عقربه دارد نشان می دهد، خیالش راحت شده. ده دقیقه کار کرده و قطع شده، ولی او سه ساعت حرف زده. مطمئن باشید که این اطلاعات از دست رفته و دیگر قابل تکرار نیست یک مصنوعی تکرار کنید آن نمی شود بنابراین شما مرتب عقربه را نگاه کن باطری را نگاه کن مراقب لوازم باش. یک موبایل هم بگذار، دو تایش کن.

19- تشکر از مصاحبه شونده و تعیین قرار بعدی.

20- اخذ رضایت از مصاحبه شونده: برای استفاده از مطالب معمولا یک فرم رضایت نامه از قبل تهیه می کنند و آخر مصاحبه می دهند هب مصاحبه گر. این جانب فلانی رضایت کامل دارم که بنیاد شهید و امور ایثارگران از مطالبی که در این مصاحبه گفتم و هر طور که صلاح می داند استفاده کند. امضا می کند یا امضا نمی کند. اگر امضا نکرد می گوید من امضا نمی کنم هر وقت شما خواستید کتابی از حرف های من چاپ کنید باید متن کتاب را بیاورید تا ببینیم و تایید کنم.

منبع: اصول و فنون پیام رسانی ایثار/مجموعه دروس دوره تکمیلی آموزشی پیام آوران ایثار/ به کوشش دکتر محسن میر انصاری-اسکندر یارنسب-حمید اعتماد/1394