دفاع جانانه رهبر انقلاب از «شیخ شهید» و بازتاب های آن

بخش اول

در آغاز حادثه مشروطيت، دو گرايش در مقابل هم قرار گرفتند وصف آرائي كردند. يكي گرايش به اسلام و حاكميت قرآن و بناي اسلامي جامعه به رهبري علماي دين و ديگري گرايش به فرهنگ غربي و تمدن وارداتي بيگانه و نوعي فريفتگي به مفاهيم ناآشنا و بيگانه از مردم ما و در نتيجه دوري از اسلام به رهبري جمعي از روشنفكران و تحصيلكردگان غرب و فريفتگان فرهنگ غربي.

اين دو جريان در اول مشروطه صددرصد در مقابل هم ايستاده بودند و صف آرائي مي كردند.

البته وقتي ما با يك ديد كلي نگاه مي كنيم، اين دو جريان را واضح مي بينيم اما اگر نزديك برويم و جريانات را بشكافيم در هر جرياني بخش هاي خالص و نيمه خالص و شايد ناخالص هم پيدا مي كنيم اما در كل اين دو جريان به صورت برجسته در مقابل هم قرار داشتند.

يقينا اگر علما نبودند نهضت مشروطيت به وجود نمي آمد [اين جنبش] با انگيزه مسلماني شروع شد. مرحوم آيت الله ناييني (رضوان الله تعالي عليه) كه كتاب تنبيه الامه و تنزيه المله را در باب مشروطيت نوشتند، براي اين نوشتند كه مبناي اسلامي مشروطيت را بيان كنند. مرحوم آخوند خراساني و بقيه علمايي كه از پيشروان مشروطه بودند فكر ميك‌ردند مشروطيت حركتي در جهت اسلامي بودن است هما نگونه كه خود مرحوم شيخ فض لالله نوري هم جزء همين عده و از علاقمندان به آزادي و مشروطيت بود. البته يك عده از علما هم مخالف بودند كه به غلط از مخالفت آنها به طرفداريا ز استبداد تعبير مي شد درحالي كه به هيچ وجه اين طور نبود بلكه آنها از آينده اين مشروطيتي كه بطن و حقيت آن را نمي شناختند بيمناك بودند. حالا اين بيمناكي بجا بود يا بجا نبود و يا اين كه تكليف علما آن روز چه بود، فعلا در اين زمينه بحثي انجام نمي دهيم به هر حال آنان در آن مقطع كاري مي كردند كه تصور مي نمودند تكليفشان است، ما هم درصدد تحليل اين بخش از قضيه نيستيم اما شكي نيست كه اگر علما، پيشروان مشروطيت نبودند امثال تقي زاده و چند نفر فرنگي مآب از خارج برگشته و تحصيلكرده غرب قادر نبودند و نمي توانستند كه مشروطيت را در ميان مردم ما جا بيندازند و نيروهاي مردم را در خدمت اين حركت بزرگ قرار دهند. اين يك طرف قضيه بود البته در اين حركت يك عده افرادي كه گرايش و عقيده ديني نداشتند و تحت تاثير فرهنگ غرب بودند، شركت و دخالتي داشتند و بعضي از افراد بي تفاوت هم بودند. بعد از آنكه مشروطيت بر سركار آمد اين دو جريان درست رو به روي هم قرار گرفت.

شهيد آيت الله شيخ فضل الله نوري مظهر جرياني است كه در مقابل انحراف مشروطيت ايستاد. بنده به دليل همين خصوصيت از شيخ شهيد نوري با همه وجود دفاع مي كنم. طبيعي است كه ما نمي خواهيم بگوييم شيخ نوري (رضوان الله عليه) در همه موضعگيري ها و حركات و گفته هايش صددرصد بر طبق مصلحت رفتاركرده، نه ممكن است يك جا هم چيزي را درست تشخيص نداده باشد اما اين حقيقت فراموش نشدني است كه مرحوم شيخ فضل الله نوري، شهيد ابقاء اسلام در محتواي مشروطيت شد. مشروطيت از آغاز با انگيزه اسلامي به وجود آمده بود و نقطه مقابل آن هم جريان غربزده متمايل به فرهنگ غرب بود كه نه تنها از اسلام خوششان نمي آمد بلكه حتي حاضر بودند براي مبارزه با اسلام به هر حركت پست و دنائت آميزي هم تن بدهند و عملا هم ديديم كه در قضاياي مشروطيت اين كار را كردند، با دول تها ساختند، با قدرتها ساختند، با سفارتخانه ها ساختند، كارهاي جنايتكارانه انجام دادند، دست ها به خون آلوده كردند براي اين كه دين و علماي ديني بر سركار نيايند اين ماجرا شهيد شيخ فضل الله نوري است و از شگفت يهاي عالم و تاريخ اين است كه عينا اين ماجرا منهاي قسمت آخرش بعد از انقلاب اسلامي در ايران تكرار شد.( 1)

بخش دوم

واقعا به شيخ فضل اللَّه خيلى ظلم شده است. اوايل انقلاب، يك وقت من در نماز جمعه راجع به مشروطيت و مرحوم شيخ فضل الّلَه صحبت كردم؛ بعد یكي از دوستان نزديك ما به من اعتراض كرد! من ديدم حتىّ در محافل روحانى و نزديك به خود ما هم همين تفكرات وجود دارد كه چرا از شيخ فضل اللَّه صحبت مى شود؛ شيخ فضل اللَّه مخالف مشروطه بود! در حالى كه او بلاشك مخالف مشروطه نبود؛ خودش در حقيقت جزو مؤسسين و مؤثرين مشروطه بود.

خود او هم در همان لوايحى كه نوشته و منتشر كرده، بارها و بارها بر اين معنا تأ يكد مى كند و مى گويد: من مخالف مشروطه هستم؟ من جزو مؤسسي نام. راست هم مى گفت؛ بلاشك او جزو مؤسسين و فعالان مشروطه بود.

من ديدم اين تفكرات در بعضى از دوستان نزديك خود ما هم وجود دارد؛ حتىّ به من گفته شد كه امام هم از شيخ فضل اللَّه خوششان نمى آيد! بعد من تفحص كردم، ديدم نخير، كاملاً بعكس است؛ امام نسبت به مرحوم شيخ فضل اللَّه خيلى تجيل و احترام دارند و به خاطر همان تصلب و شجاعت و دينگرایي كاملش، بدون اغماض آن بزرگوار را تعظيم و تجليل هم مى كنند؛ كه اين در بيانات خود امام هم آمده است.( 2)

پی نوشت ها:

-1 ر.ک به:روزنامه جمهوری اسلامی 13 ،/ 5/ 63

-2 بیانات در ديدار محققان و دانش پژوهان تاريخ و انديشه ى‌ سياسى حوزه و دانشگاه، 11 / 5/ 83