اصول تبلیغات و جنگ نرم؛ ارتباطات غیرکلامی و کاربرد آن در روایتگری و سخنوری
ارتباط کلامی بدون بهره گیری از ارتباطات غیرکلامی نمی تواند تاثیرات عمیق بر مخاطب بگذارد. این در حالی است که سهم ارتباطات غیرکلامی در انتقال معنا بیشتر از سهم ارتباطات کلامی است.
سهم آهنگ صدا و لحن گوینده روایتگر 38 درصد معناست! همین طور در مرتبه دیگری سهم اشارات و حالات صورت و حرکت های دست و حالت های بدن در انتقال معنا 55 درصد است! وقتی این دو سهم را با هم جمع کنیم به 93 درصد سهم ارتباطات غیرکلامی می رسیم و سهم ارتباطات کلامی 7 درصد می شود.
ارتباطات غیرکلامی 93 درصد معنا را منتقل می کنند و برای ارتباطات کلامی و واژه ها فقط 7 درصد می ماند! در سال 1970 بود که مطالعات روانشناسان و کارشناسان ارتباطات و در راس آنها آلبرت مهرابیان این درصدها را به دست داد.
کسی که مطالب زیادی برای گفتن و خاطرات زیبایی برای توصیف دارد نباید این ها را بی حال بیان کند. او نباید بی حرکت پشت تریبون قرار گیرد. طبیعی است که آقایان در مقایسه با خانم ها محدودیت کمتری برای استفاده از ارتباطات غیرکلامی دارند؛ یعنی حرکات دست ممکن است برای خانم ها پشت تریبون محدود باشد؛ اما به هر حال باید برای این مسئله سرمایه گذاری شود و وقت کافی برای آن در نظر گرفته شود.
وقتی که این درصدها پیدا شد بسیاری از مردم شگفت زده شدند و گفتند مثل این است که انسان هنوز در دوران بسیار کهن خود زندگی می کند، چرا؟ چون در دوران کهن چگونه با هم ارتباط برقرار می کردند؟ فقط با حرکات و اشارات.
جالب است که با این همه پیشرفت و با این همه فناوری و مهارت های آموزشی، زبان، خط، ادبیات، تاریخ و غیره. باز هم انسان، انسان عصر حاضر، هنوز در چهارچوب ارتباطات غیرکلامی زندگی می کند. مثلاً، قبل از اینکه وارد جزئیات شوم، ببینید نگاه چقدر تاثیر شگرفی در انتقال معنا دارد. حالت نشستن، حالت ایستادن، حرکات سر، زاویه ی نگاه، زاویه ی صورت، چقدر در انتقال پیام دخالت دارد؟
راویان عزیز ما، ایثارگران عزیز ما، ایثارگران عزیز ما، باید به شدت به ارتباطات غیرکلامی اهمیت بدهند و در این زمینه مطالعات خودشان را افزایش بدهند. الان در میان مردم رایج است که از ارتباطات غیرکلامی تحت عنوان «زبان بدن» یا بادی لنگوییج یادی می کنند. البته ارتباطات غیرکلامی، فراتر از زبان بدن است.
هیچ وقت به واژه هایتان به صورت افراطی و بیش از حد تکیه نکنید. همه ی کار را آنها انجام نمی دهند. آنها فقط 7 درصد معنا را منتقل می کنند! شما فکری برای آن 93 درصد بکنید. لباس و ظاهر و پوشش، یکی از مهمترین بخش های ارتباطات غیرکلامی است که هم در دوره مقدماتی به آن اشاره کردیم و هم باز هم در جای خودش اشاره خواهیم کرد. چه کسانی باید مراقب ارتباطات غیرکلامی باشند؟
این گروه ها را باید شناسایی بکنیم. دیپلمات ها و مقامات سیاسی به شدت مراقب رفتارهای غیرکلامی شان هستند، چون یک رفتار یا حرکت نسنجیده در دیدارهای سیاسی و دیپلماتیک ممکن است فاجعه به بار بیاورد؛ به همین دلیل خیلی به آن مسائل توجه می کنند. سخنرانان و روایتگران به شکلی گسترده به مهارت های ارتباط غیرکلامی نیامندند، از جمله، همه شما؛ بازاریابان و فروشندگان شدیدا به آن نیازمندند. اعضای خانواده، هنگامی که با هم ارتباط برقرار می کنند باید از ارتباطات کلامی استفاده کنند. مثلا به بچه ها باید یاد بدهیم که وقتی که پدر دارد از موضع تذکر، از موضع نصیحت با شما صحبت می کند خیلی به چشم های پدر نگاه نکنید! این، ارتباط غیرکلامی است، وقتی کمی سرش را پایین می آورد، نشانه ی ادب و گوش دادن است. برعکس به پدر په می گوییم؟
می گوییم وقتی که با بچه هایتان حرف می زنید حتما به آنها نگاه کنید نه این ضمن روزنامه خواندن، تذکرات لازم را هم به او بدهید. مثلاً دارد روزنامه می خواند و می گوید، چرا امروز دیر آمدی؟ به او نگاه کن.
وقتی با همسرت حرف می زنی به او نگاه کن. نه اینکه مشغول کار دیگری باشی و با او حرف بزنی بدون اینکه به او نگاه کنی. بنابراین اعضای خانواده در همه مناسبات نیاز به ارتباطات غیرکلامی دارند.
جالب اینجاست که ما بعضی وقت ها می گوییم که ارتباطات غیرکلامی کمک به ارتباطات کلامی می کنند. خب وقتی که حرف نمی زنیم چطور؟ یعنی وقتی که سکوت داریم؟ هنگامی که ساکت هستیم آیا ارتباطات غیرکلامی وجود دارد یا نه؟ وجود دارد. ما در سکوت هم داریم پیام می دهیم. هر وقت شما سکوت می کنید مجددا حالت صورت، حالت بدن، حالت چشم ها، باز هم دارند پیام می دهند.
مراقب باشید. سکوت ما هم حاوی پیام های غیرکلامی است.
حالا یک سوال مطرح می شود؛ ما چرا دنبال یافتن ارتباطات غیرکلامی هستیم؟ چه فایده و ضرورتی دارد؟ دلیل او، این است که می خواهیم بدانیم ارتباطات غیرکلامی چه چیزهایی اند و در چه شاخه هایی معنا پیدا می کنند؟
دلیل دوم، ما چگونه می توانیم از ارتباطات غیرکلامی استفاده کنیم تا نفوذ کلام ما بیشتر شود؟
دلیل سوم؛ ما از ارتباطات غیرکلامی دیگران و مخاطبانمان چه می فهمیم؟
می توانیم آنها را رمزگشایی کنیم یا نه؟ یعنی بخشی از مخاطب شناسی در خود جلسه صورت می گیرد که شما باید مراقب حرکات و حالا مخاطبان خودتان باشید. شنونده ای که به صندلی تکیه داده، شانه هایش عقب رفته، گردن او کمی یا کج شده یا به عقب رفته، دست ها ضربدر روی سینه هاست، یا انگشت ها را به هم انداخته و روی ران ها گذاشته، معلوم است که در یک عالم استراحت یا خواب خوشی به سر می برد! خب این یک رفتار غیرکلامی است که ما از او می بینیم و در عین حال یک بازخورد هم هست. شنونده احتمالا تقصیری ندارد، شاید گوینده، سخنور و یا روایتگر است که این لالایی خوب را برای او ایجاد کرده است!
آیا ارتباطات غیرکلامی، ارادی است یا غیرارادی و ناخودآگاه؟ یعنی ناخواسته از ما سرمی زند یا ما تصمیم می گیریم که چنان رفتاری داشته باشیم، یا هر دو؟
درست است، هر دو.
بعضی حرکات غیرکلامی با تصمیم ما صورت می گیرند. یعنی من تصمیم می گیرم که یک، دو، سه را این طوری با انگشتانم نشان دهم؛ اما بعضی از ارتباطات غیرکلامی ناخودآگاه است، یعنی به صورت غیرارادی از ما سر می زند.
مثلا انسان وقتی شاد می شود یا دچار حالت تعجب می شود مردمک چشمش باز می شود. این غیرارادی است. کسانی که کنترل هیجاناتشان را ندارند به صورت غیرارادی داد و بیداد می کنند و حرکاتی از آنها می بینیم، آن قسمت داد و بیدادش را اگر کلام باشد کنار می گذاریم، اما این حرکات و این برافروختگی صورت، اینها غیرارادی است که خودبه خود از ما سر می زند.
پس یک سخنور و روایتگر خوب آن است که بیشتر ارتباطات غیرکلامی اش ارادی و با تصمیم خودش باشد. اگر خودش را رها کند تا انواع و اقسام واکنش ها در او به صورت حرکتی و ایما و اشاره، ناخواسته رخ بدهد این خوب نیست.
مثلا کسی که نمی داند با دستانش چکار کند، به صورت غیرارادی گاهی دست هایش را روی سینه می گذارد، گاهی هم در چفت می کند، گاهی در پشت خود می گذارد و گاهی در جیب شلوار می کند.
اگر علت این حالات را بپرسیم، می گوید نمی دانم با دستانم چکار کنم؟ یک راه حل ساده این است که دست ها را دو طرف تریبون بگذارد و سه دقیق نگه دارد، چرا فوری بر میداردی؟ اگر سه دقیقه نگه داری آرام می شوی و بعد می توانی تصمیم بگیری که با دستانت چکار کنی. پس این هم یک نکته که دوستان به آن توجه می کنند.
دکتر علی فروزفر
منبع: اصول و فنون پیام رسانی ایثار/مجموعه دروس دوره تکمیلی آموزشی پیام آوران ایثار/ به کوشش دکتر محسن میر انصاری-اسکندر یارنسب-حمید اعتماد/1394
