چهره نامآشنای هنر مجسمه و حجم ایران در گفتوگو با «نوید شاهد»؛
موزه شهدا میتواند از طریق هنر، «فرهنگ شهادت» را جهانی کند
محمدرضا ذبیح الله زاده هنرمند صاحبنام و پیشکسوت مجسمه سازی و حجم ایران، در بازدید از موزه شهدا، گفت: این مجموعه قابلیت آن را دارد که با بهره از رسانه هنر که موثرترین و مخاطبسازترین زبانها و بیانها است، فرهنگ ایثار و شهادت را نه تنها در سطح ملی و برای مخاطب داخلی، که در یک گستره فراملی و جهانی نیز مطرح و ماندگار کند و حتی در حوزه فرم و محتوای این ژانر هنری، در سطح بینالمللی هم، الگوسازی کند.
به گزارش نوید شاهد، در بازدید محمدرضا ذبیح الله زاده چهره سرشناس و صاحب سبک ایرانی در حوزه مجسمه و حجم از موزه شهدا که دو اثر ارزشمند نیز در این مجموعه از خود این هنرمند نگهداری میشود، وی بر ضرورت بهره از قابلیتهای عظیم هنری برای حفظ فرهنگ مقاومت و شهادت بمثابه یک میراث ملی و خاطره جمعی مشترک برای نسلهای آینده و در افقی به وسعت مخاطبان جهانی تاکید کرد.
دراین بازدید که پیش از ظهر سه شنبه بیست و ششم شهریورماه و در آستانه هفته دفاع مقدس از موزه شهدا صورت گرفت، این هنرمند در گفتگویی با خبرنگار «نوید شاهد» از سوابق، فعالیتهای هنری، و دیدگاههای خود در خصوص فضای هنر تجسمی امروز ایران و نسبت آن با فرهنگ مقاومت و ایثار سخن گفت.
ذبیح الله زاده که دانش آموخته کارشناسی مجسمه سازی دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس است، هنر را نزد استادان برجسته و طراز اولی چون: زنده یاد جلال شباهنگی، غلامحسین نامی، ویکتور دارش، طاهر شیخالحکمایی، دکتر محمد خزایی و... آموخته است. وی که سابقه بیش از 15 سال تدریس در دانشگاههای تهران (دانشکده هنرهای زیبا)، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه نیشابور و دانشکده شریعتی را دارد، بیش از 30 سال فعالیت حرفهای مستمر در حوزه مجسمه سازی و حجم دارد. او که دارای مدرک درجه یک هنری مجسمه سازی (1394)، طوبای زرین مفاخر هنر (1403) و منتخب و مقام برتر دهها جشنواره و سمپوزیوم ملی است، داور چندین سمپوزیوم بین المللی مجسمه سازی بوده و آثارش در نقاط مختلف کشور از جمله: پارک نیاوران، موزه صلح پارک شهر، فرهنگستان هنر (موسسه صبا)، چندین بزرگراه تهران، کیش، اصفهان، شیراز و... نصب و به نمایش درآمده است. این هنرمند همچنین سازنده بزرگترین حجم سنگی ایران است که با موضوع مقاومت آزادگان سرافراز با بهره از عناصر تلفیقی و تزئینی هنر ایرانی در شهر محلات، نصب است. ذبیح الله زاده تاکنون نمایشگاههایی انفرادی از آثار خود در ایران و جهان از جمله نمایشگاه انفرادی در سیته پاریس (2015) و در داخل کشور: گالری سیحون، نگارخانه لاله، نگارخانه فرامرزی و... برگزار کرده و در بیش از 30 نمایشگاه گروهی نیز در ایران و کشورهای مختلف جهان از جمله: مکزیک، ونزوئلا و... شرکت داشته است. تجربه گفتگو با این هنرمند، ارزشمند و سرشار از نکته های تامل انگیز بود؛ هنرمندی که به گفته خود؛ تاکنون هرگز حتی یک بار کار سفارشی قبول نکرده و هرکاری کرده «سفارش به خود» بوده و همچنین باز هم به گفته خودش هیچ کاری را تاکنون دوبار، حتی درصورت مواجهه با اصرار زیاد، عینا تکرار نکرده و این تعهد و قراری است که هنرمند از روز اول با خودش و هنرش داشته است.
هنر و حفظ «خاطره جمعی» برای یک ملت
این هنرمند در ابتدای گفتگو، بزرگترین ویژگی اثر هنری را حفظ خاطره های جمعی برای یک ملت دانست و اظهار داشت: یک اثر خوب می تواند کارکرد «الگوسازی فرهنگی» داشته باشد و شهر را با یک تربیت و فرهنگ زیباشناسی و بصری پیوند دهد. این خیلی مهم است که هنرمندان خوب ما در این عرصه بیایند و کار تولید و ارائه کنند و اثر خلق کنند. ما اگر آثار فاخر و ارزشمند چه در مضمون و چه بخصوص در فرم و اجرا داشته باشیم، این بهترین پشتوانه در فرهنگ سازی ما است. بخش دوم این است که ما همین الان هم آثار فاخر بی نظیری داریم مثل مجسمه فردوسی استاد ابوالحسن صدیقی در میدان فردوسی اما فضاسازی و محوطه سازی خود این اثر در جهت بهتر نمایاندن اثر نیست بلکه موجب مخدوش شدن میدان دید و مرکزیت بصری عابران و بینندگان هم میشود. مجسمه های ما باید نمود خوبی در سطح شهر داشته باشند و فضاسازی، بزرگترین و اصلیترین ویژگی یک مجسمه حرفه ای است. در فضاسازی شهری، این آثار باید با تمام ویژگی خود نمایش داده شوند. در کشورهای اروپایی، یک مجسمه و تندیس را با تمام ویژگیهای خودش ارائه می دهند و من فکر می کنم در ایران، برای این فضاسازی و حتی ساخت مجسمه، متاسفانه هزینه چندانی نمیشود.
«ارزش افزوده»؛ هم برای موزه و هم برای کل فرهنگ و هنر ایران
وی آنگاه به طرح یکی از انتقادات پرداخت: موزه شهدا از سال 75 که آغاز تاسیس مجموعه بود تا سال 90 ساخت آثار تجسمی اعم از نقاشی و مجسمه تداوم داشت. درصورتی که آثار به یادگار مانده می تواند هر دوره را نمایندگی کند و نباید وقفه ای رخ دهد. این آثار برای یک ملت می ماند و داشتههای مشترک ملی است و هم برای موزه و هم در درازمدت برای مجموعه فرهنگ و هنر ما ارزش افزوده ایجاد میکند.
موزه شهدا میتواند «شهید» و «شهادت» را جهانی کند
موزه شهدا بلحاظ فضا در یکی از بهترین نقاط شهر قرار گرفته و یکی از موزه ها و مراکز هنری خوب ایران محسوب می شود و باید بلحاظ فرهنگی خیلی فعالتر از این باشد. وی در ادامه با بیان تجربه بازدید خود از یکی از موزه های فرانسه بعنوان یک نمونه از تبلیغ و ارائه خدمات کیفی با استانداردهای جهانی با موضوع مقاومت و جنگ که تازه فاصله آن با زمان ما بیش از 80 سال است بیان کرد: من به موزه مارشال دوگل در پاریس رفتم و دیدم که بلحاظ نورپردازی، رنگ، کیفیت نگهداری و کیفیت آثار و ارائه آنها بینظیر بود. من وقتی داخل این موزه رفتم تنها چیزی که به ذهنم نیامد جنگ بود انقدر که همه چیز دقیق و حرفه ای و فضای پرنشاط و هنرمندانه ای حاکم بود و کیفیت عرضه آثار باعث میشد مخاطب روحیه مضاعف پیدا کند. من تمام مدت، محو این فضای نشاطآور و زیباییآفرین بودم و این یک تجربه منحصر به فرد برای من بود در مواجهه با پیوند بدیع یک موضوع جنگی با کیفیت بیان و ارائه هنری.
چرا حیاتآفرینی شهادت را با زیباترین شکل، عرضه نکنیم؟
ذبیح الله زاده با بیان خاطرات خود از حضور در جنگ تحمیلی، پرسشی اساسی مطرح کرد: من حدود دوسال از سالهای دفاع مقدس در جبهه بودم و در چند عملیات شرکت داشتم. برای اینکه زنده بمانم تلاش مضاعف داشتم. بعد که آمدم در عرصه مجسمه سازی و اکثر آثارم در دوره اول فعالیتم درباره جنگ و آن تجربه های زیستن در فضا و حال و هوای جبهه و رزمندگان بود. این تجربه به من آموخت که هرچه حماسه و رنجها و زخم های جنگ را با زیبایی عرضه کنم، این تجربه در خاطره جمعی و در ضمیر انسانها ماندگار شده و تاریخ مصرف نخواهد داشت. وقتی ما در فرهنگ اعتقادی و منظومه معرفتی تشیع و انقلاب، مفهوم شهادت را اینچنین متعالی و مقدس و در اوج میبینیم که حضرت زینب کبری (س) پس از تحمل آنهمه مصائب در عاشورا، خطاب به یزید و در پاسخ به استخفاف زیونانه و از موضع عجز و حقارت دشمن که ناشی از عدم درک این عظمت و عبودیت است، می فرماید: «ما رایت الا جمیلا»: جز زیبایی در این ماجرا ندیدم، پس این نشان می دهد که در این فرهنگ و بینش، شهادت، حیاتآفرین و مایه عزت و اقتدار است. چرا با این پشتوانه معرفتی عظیم، بیشتر این روح معنویت بخشی و عزت آفرینی شهدا را بصورت یک میراث ماندگار از طریق هنر به بهترین و موثرترین و ماندگارترین شکل ممکن، عرضه نکنیم؟
موزه شهدا میتواند نگاه شهدا را به روایت هنر، ماندگار کند
این هنرمند آنگاه با بیان ضرورت حفظ و نگهداری و شیوه عرضه درست و حرفهای آثار هنری این حوزه یادآور شد: ما یک عمر محدودی داریم و در این بازه زمانی محدود هم آثار محدودی می توانیم خلق کنیم و اگر اینها درست، نگهداری و عرضه نشوند، رفته رفته از بین خواهند رفت. مسئولان ما باید انرژی مضاعف بگذارند تا این آثار، خوب دیده شوند. وی سپس درباره ارتقاء کیفی خدمات موزه شهدا گفت: ما اول باید ببینیم موزه هایی که در این رده در دنیا فعالیت دارند، چگونه اداره میشوند و از آنها الگو بگیریم و تجربه موفق و تخصص حرفه ای آنها را اقتباس و الگوبرداری کنیم. موزه، می تواند در این عرصه، کارآمد باشد و نگاه شهدای ما و روح مقاومت و ایثار ملت ما را به درستی و با زیبایی و اثرگذاری تمام، ثبت و ماندگار کند.
فقط با یک نگاه فراگیر و ملی میتوان این حماسه 12 روزه را زنده نگهداشت
وی سپس با اشاره به حماسه بزرگ مقاومت ملت ایران و افتخارآفرینی شهدای اقتدار در جریان جنگ تحمیلی 12 روزه اخیر در برابر رژیم صهیونیستی خاطرنشان کرد: فقط با یک نگاه فراگیر، ملی و دور از تنگ نظری و انحصار و فراتر از سلیقه های خاص می توان این روایت مقاومت و حماسه ملی را ماندگار کرد و هنری جریان ساز از دل این روایت بیرون آورد. وی با انتقاد از برخی روشها و سیاستهای غلط و اهمال ها و کم کاری های موجود در این زمینه گفت: باید یک فراخوان عام داده میشد و در عرصه هنر، با تکیه بر یک محوریت و مرکزیت مبتنی بر وحدت ملی، اجماع سازی ایجاد میشد. کل این مقاومت مردمی و این حماسه ملی و نه فقط تندیس سرداران شهید بصورت سفارشی که باعث محدود شدن جریان خلاقیت و تولید هنری در یک شکل عام و فراگیر می شد. باید یادمان نمادهای این مقاومت ملی و پیروزی اراده و آرمان جمعی را به همه هنرمندان با هر سلیقه و گرایش و فکر و رویکرد که عاشق ایران خود هستند می سپردیم. ما باید چه در هنر در انواع گرایشهایش و چه در ادبیات و همه انواع و اشکال آفرینش هنری، این نگاه و این فرهنگ خلاقیت و ساختن را جریان و جان بدهیم و با سیاستها و نکاههای غلط، جلویش را نگیریم.
گفتنی است دو اثر از این هنرمند به نام «گردونه مهر» که متعلق به مجموعهای از این هنرمند با همین عنوان است، در موزه شهدا در معرض دید علاقمندان است. این دو اثر، با بهره از شیوه تلفیقی میان رویکرد و اجرایی مدرن انتزاعی و المانهای سنتی هنر ایرانی، مفهوم مقاومت و ایثار مردم ایران در دفاع مقدس را در قالب عناصر نمادین و نشانه شناختی چون خورشید، به نمایش گذاشته و معرف سبک ویژه هنرمند نیز هست.
