مروری بر نحوه عروج شهدای موتلفه در آیینه انقلاب اسلامی

به گزارش خبرنگار نوید شاهد، بیست و ششم خرداد 1344 حکم تیرباران شهیدان «رضا صفارهرندی»، «محمد بخارایی»، «مرتضی نیک نژاد» و «صادق امانی» اجرا شد. آن‌ها به همراه 3 شهید دیگر به جرم مشارکت در ترور حسنعلی منصور (نخست وزیر وقت) به اعدام محکوم شده بودند.

شهید صادق امانی در سال ۱۳۰۹ در تهران متولد شد. از کسبه بازار تهران بود بنابر بر نقل حاج مهدی عراقی: «خودش یک مجتهد بود و قریب ۶ هزار حدیث از حفظ بود و مربی اخلاق بود، درس اخلاق داشت، بچه های زیادی از شاگردانش بودند که روزهای جمعه بخصوص به آنها درس اخلاق می داد»

صادق امانی در گروه شیعیان فعالیت داشت و پس از آن با نظر حضرت امام(ره) به همراه جمعی از یاران اقدام به تأسیس مؤتلفه اسلامی کرد و پس از مدتی رهبری شاخه نظامی مؤتلفه را عهده دار شد.
شهید رضا صفار هرندی، فرزند علی اکبر در سال ۱۳۲۵ در خانواده ای اهل علم و تبلیغ دین به دنیا آمد. برادرش حجت الاسلام حاج شیخ علی اصغر هرندی روحانی آزاده خدوم و مردمی بود که علاوه بر اقامه نماز جماعت در مسجد دروازه غار تهران و منبر و تعلمیات دینی، مغازه پارچه فروشی داشت و از این راه زندگانی را اداره می نمود و نمونه ای از کسب پاکیزه اسلامی را در عمل آشکار می کرد. شهید رضا صفار هرندی در این خانواده پرورش یافت. پس از دوره ابتدایی، دروس دینی را نزد برادرش خواند و در مغازه او به کار مشغول شد. وی در مسجد برادرش در امر تبلیغ دین و ارتباط با نوجوانان و کشاندن آنها به راه دین فعال بود. در همین رابطه با شهید محمد بخارایی و شهید نیک نژاد آشنا شد و با آنها درباره مسائل اسلامی و امر به معروف و نهی از منکر کار می کرد. با شروع نهضت امام خمینی(ره)، او و یارانش، به انجام وظیفه انقلابی رو آوردند و بالاخره در مسیر این نهضت خدایی، با موتلفه اسلامی آشنا شدند و به طرف جهاد مسلحانه رو آوردند.

محمدبخارائی، فرزند علی اکبر در سال ۱۳۲۳ه.ش در جنوب شهر تهران به دنیا آمد او پس از پایان دوره مدرسه با شهید رضا صفار هرندی دوست صمیمی شد و در جلسات حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی اصغر هرندی با اسلام و افکار روشنفکرانه در نهضت امام آشنا گردید.

با آغاز نهضت امام خمینی، شهید بخارائی و شهید هرندی با مؤتلفه اسلامی آشنا شدند و شهید عراقی آن ها را برای جهاد مسلحانه شایسته یافت و آنان را با شهید امانی مرتبط ساخت.

شهید مرتضی نیک نژاد در سال ۱۳۲۱ در جنوب شهر تهران در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. از نوجوانی تدین و تعهد وی همه را تحت تاثیر قرار می داد. وی پس از پایان دوره ابتدائی در بازار تهران به شغل گالش فروشی اشتغال داشت. او با آشنایی با شهید رضا صفار هرندی در جلسات دینی حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی اصغر هرندی شرکت کرد و با آشنایی با شهید بخارایی، جمعی صمیمی تشکیل دادند و از همین جمع با موتلفه اسلامی آشنا گشتند

شکل گیری هیات های موتلفه اسلامی

هیئت‌های موتلفه اسلامی از اتئلاف سه جمعیت با یکدیگر در سال 1342 پدید آمد. مسئولان سازمان مرکزی این جمعیت عبارت بودند از شهید حاج صادق امانی، شهید محمد صادق اسلامی، شهید حاج مهدی عراقی، حبیب الله عسگر اولادی، حاج مهدی شفیق، شهید اسدالله لاجوردی و تعدادی دیگر که همگی از کسبه و تجار متدین بازار بودند. موتلفه اسلامی دارای یک شورای روحانیت مرکب از استاد شهید مطهری و استاد شهید دکتر بهشتی و حجت الاسلام انواری بود که با همکاری کامل با شهید دکتر باهنر و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی نظارت بر اعمال و رفتار و خط مشی آن را برعهده داشتند این افراد با پیشنهاد موتلفه اسلامی و تایید امام انتخاب شده بودند.

موتلفه ضمن فعالیتهای چاپ و پخش اعلامیه های مراجع و علما و ترتیب تظاهرات و راهپیمایی‌ها و مجالس و سخنرانی‌ها از صورت پراکنده به صورت تشکیلاتی برای انجام فرامین امام امت گسترش یافت. فعالیت موثر در 15خرداد سال 42، برگزاری مراسم هفتم و چهلم و بزرگداشت های 15خرداد فعالیت برای برگزاری با شکوه استقبال از مراجعت امام به قم در سال 43، تشکیل اولین جناح مسلح برای جهاد مسلحانه، اعدام انقلابی حسنعلی منصور و... از جمله اقدامات این تشکیلات بود.

زمینه های اعدام انقلابی منصور

پس از تشکیل هیات های موتلفه اسلامی تا مهر ماه 1343 که امام خمینی به ترکیه تبعید شد فعالیت اصلی اعضای هیات های موتلفه اسلامی علاوه بر شرکت در وقایع خونین 15خرداد، پخش اعلامیه های آیت الله خمینی، برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) با مضمون سیاسی و شرکت در تظاهرات و درگیری های پراکنده ای بود که در تهران به وقوع می پیوست و یا از سوی آنان سازماندهی می شد. در مهرماه 1343 به دنبال تصویب قانون کاپیتولاسیون از سوی مجلس شورای ملی و سنا که در پی آن اعتراض آیت الله خمینی و سپس تبعید ایشان را به دنبال داشت هیاتهای موتلفه علیرغم آن که تا آن زمان از حرکت های نظامی پرهیز داشتند و اصولا هیچ گونه آمادگی در این زمینه نداشتند تصمیم گرفتند تا پاسخ مناسبی به این اقدامات رژیم بدهند. لذا تصمیم به ترور منصور نخست وزیر وقت گرفتند و به گفته حاج مهدی عراقی از همان روزی که حاج آقا [خمینی] را دستگیر و تبعید کردند برنامه ترور منصور طرح ریزی شد.

اعدام انقلابی منصور

نیروهایی که در شاخه مسلحانه بودند در گروه های جدا از هم تمرین های نظامی نیز انجام می دادند یک گروه شش نفره شامل شهید عراقی، شهید اندرزگو، شهید صادق امانی، شهید محمد بخارایی، شهید مرتضی نیک نژاد و شهید رضا صفار هرندی برنامه اعدام انقلابی منصور را در روز اول بهمن طراحی کردند. علت انتخاب اول بهمن به خاطر مصادف بودن آن با 17رمضان و روز جنگ بدر بود به همین علت طرحشان را طرح «بدر» نام گذاری کردند شب اول بهمن جلسه ای توسط چهار نفر از افراد این گروه شش نفره شامل صادق امانی، بخارایی، صفار هرندی و نیک نژاد تشکیل شد و نامه ای توسط این چهار نفر امضا گشت و متنی شبیه قطعنامه ضمیمه آن شد چون احتمال می دادند که از بهارستان باز نگردند نواری هم حدود 20 دقیقه توسط شهید بخارایی ضبط شد که در آغاز آن «یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفا کانهم بنیان مرصوص » و شعر «ناله را هر چند می خواهم که پنهان برکشم/ سینه می گوید که من تنگ آمدم و فریاد کن» خوانده شده بود.

گروه مذکور تحقیق کرده بودند که حسنعلی منصور روز اول بهمن به چه جاهایی خواهد رفت و پس از بررسی ها مشخص شد که او به سه مکان می رود: 1ـ مسجد مجد که در مراسم ختمی شرکت می کند 2ـ در افتتاح یک تعاونی 3ـ مجلس شورای ملی جهت ارائه لایحه نفت فلات قاره. پس از ارزیابی این سه مکان چون مسجد مکان امن برای عبادت است و با وجود آسان بودن انجام اعدام انقلابی در آنجا مورد تایید گروه قرار نمی گیرد. انجام اعدام انقلابی منصور در تعاونی نیز به دلیل این که ممکن بود باعث این برداشت شود که عاملان مخالف با تعاونی هستند تایید نگردد و با وجود خطرناک بودن انجام برنامه جلوی مجلس شورای ملی این گزینه تصویب شد.

برنامه ریزی به این صورت بود که بخارایی از جلوی مدرسه سپهسالار (مطهری کنونی) تا جلوی مجلس قدم بزند جوانی آراسته که به تعبیر یکی از مقامات امنیتی یک درصد هم نمی شد احتمال داد که چنین جوان آراسته زیبا، خوش برخورد و خوش رفتاری چنین کاری را انجام دهد در یک گوشه میدان بهارستان مرتضی نیک نژاد مسلح ایستاده و در گوشه دیگر صفار هرندی و صادق امانی هم در یک تاکسی نشسته اند از تعدادی از تیم های دیگر خواسته شده بود که مراقب میدان باشند تا اگر اتفاقی افتاد بتوانند صحنه را عوض کنند اما تیم عمل کننده همین چهار نفر بودند

شهید عراقی هم در جایی دیگر مراقب اوضاع بود اما در خود میدان حضور نداشت. ماشین حسنعلی منصور به موقع آمد و روی پل مجلس توقف کرد نصیری و مبصر روسای ساواک و شهربانی هم پشت سر او در دو ماشین دیگر می آیند اما اوضاع را خیلی آرام می بینند و جلوتر می ایستند زمانی که حسنعلی منصور از ماشین پیاده می شود بخارایی به او نزدیک شده نامه ای را به منصور می دهد او هم نامه را می گیرد و شهید بخارایی به سرعت اسلحه را از زیر لباس خود درآورده و شلیک می کند ابتدا تیر را به شکم منصور می زند و وقتی و افتاد دومین تیر را به حنجره اش می زند و فرار می کند.

نحوه دستگیری بخارایی

گروه هیچ نقشه ای را برای فرار تنظیم نکرده بود و زمانی که در بازجویی ها از آنها سوال می کنند چرا نقشه فرار را ترسیم نکرده بودید می گویند ما نسبت به انجام کار تردید داشتیم و فکر نمی کردیم کار انجام شود ما فکر می کردیم همان جا ما را بزنند اما برخلاف تصور آنها نیروهایی در آنجا نبودند که آنها را هدف قرار دهند بنابراین بخارایی فرار می کند و از پیاده رو به سمت مدرسه سپهسلار می دود چند نفر به طرف او حرکت می کنند ولی با چند گلوله‌ای که مرتضی نیک نژاد و صفار هرندی از دو طرف میدان شلیک می کنند و ماشین را هدف قرار می‌دهند. محافظان چند لحظه مردد می‌شوند و تصمیم می‌گیرند به سراغ آن دو نفر بروند اما یکی از راننده‌ها می‌گوید ضارب همین بود و آنها تا جلوی مدرسه سپهسالار بخارایی را تعقیب می‌کنند. آنجا روی یخبندان پای بخارایی سر می خورد و به زمین می افتد و ماموران او را می گیرند در بازجویی کارت آموزشگاهی را از جیب او پیدا می‌کنند که این هم از اشتباهات گروه بود با استفاده از این کارت خانه و دوستان وی را پیدا می کنند.

دستگیری نیک نژاد و صفار هرندی

زمانی که عوامل رژیم خانواده شهید بخارایی را زیر شکنجه قرار داده بودند. آنها چیزهایی گفته بودند بدین مضمون که این جوان ها شب گذشت جلسه ای داشتند که در این جلسه یک حاجی بازاری هم بود آنها به دنبال حاجی بازاری می روند و می‌فهمند که او صادق امانی است اما در منزل خود نبود زیرا آن شب به منزل شهید لاجوردی که شوهر خواهرش بود رفته و آن شب در آنجا می‌ماند.

صادق امانی پس از چند روز اقامت در منزل لاجوردی تصمیم می‌گیرد به منزل حبیب‌الله عسگر اولادی برود. سپس توسط ارتباطی با آقای شفیق همسایه دیوار به دیوار امانی‌ها از حضور ماموران مطلع می شوند و حاج صادق امانی را با لباس مبدل به منزل حاج مصطفی حائری زاده می برند و پس از چند شب برای رد گم کردن تصمیم گرفته می شود او را به منزل یک وکیل دادگستری به نام سید ابوالقاسم رضوی ببرند در این مدت یکی از بستگان امانی را دستگیر می کنند و با یک نوع شکنجه‌ای که بی‌سابقه بود از او مطالبی به دست می‌آورند.

این شکنجه در واقع تهدید به تجاوز به زن وی بود. زمانی که وی صدای زنی را می‌شنود که دارند به او حمله می‌کنند، می‌گوید دست نگه دارید و می‌گوید اگر می‌خواهید حاج صادق امانی را بگیرد اول مهدی عراقی را بگیرد و اگر چمدان اسلحه را می‌خواهید، عسگر اولادی را بگیرید. این اعترافات سبب غافلگیری اعضای موتلفه می‌شود و عسگر اولادی ، عراقی و سپس حاج صادق امانی دستگیر می شوند. در بازجویی ها از منازل اشخاص اساس نامه موتلفه اسلامی به دست ماموران رژیم می‌افتد و شورای مرکزی موتلفه نیز دستگیر می‌شوند.

دستگیری اعضای دیگر موتلفه

به دنبال دستگیری چهار نفری که به طور مستقیم در اعدام انقلابی منصور دست داشتند حاج هاشم امانی، مهدی عراقی، محمدباقر محی الدین انواری، عباس مدرسی فر، ابوالفضل حیدری، ابوالقاسم رفیعی ، حبیب الله عسگراولادی، محمدتقی کلافچی، احمد اپیکچی، احمد شهاب، ابوالقاسم رضوی فرد، ساج الدین تقربی، رضا اخباریون و تقی امانی دستگیر شدند. در ابتدا در خصوص پنج تن از دستگیر شدگان قرار عدم صلاحیت صادر و پرونده 13 تن دیگر به دادرسی ارتش فرستاده شد. محاکمه سیزده تن در دادرسی ارتش از هفتم اردیبهشت 1344 آغاز شد در دادگاه بدوی بخارایی، صفار هرندی، نیک نژاد و حاج صادق امانی به اعدام و نه تن دیگر به حبس های از پنج سال تا ابد محکوم شدند. در دادگاه تجدید نظر که در روزهای 5 تا 10 خرداد ماه تشکیل شد علاوه بر چهار تن اولیه مهدی عراقی و حاج هاشم امانی نیز به اعدام و آقایان عباس مدرسی فر، حبیب الله عسگر اولادی، ابوالفضل حیدری ، محمدتقی کلافچی به حبس ابد ، محی الدین انواری به 15سال احمد شهاب به 10 سال و حمید اپیکچی به 5 سال حبس با اعمال شاقه محکوم شدند.

در جریان فرجام خواهی تقاضای فرجام مهدی عراقی و هاشم امانی مورد قبول و محکومیت آنها از اعدام به حبس ابد با اعمال شاقه تبدیل شد. اما محمد بخارایی، مرتضی نیک نژاد، رضا صفار هرندی و حاج صادق امانی در سحرگاه 26خرداد در برابر جوخه اعدام قرار گرفتند و به شهادت رسیدند.

رای نهایی دادگاه

سه ماه و 18روز پس از اعدام انقلابی حسنعلی منصور نخست وزیر و دستگیری و بازپرسی ضارب و متهمین به شرکت در قتل منصور دادگاه عادی شماره 3نظامی در 19اردیبهشت 1344 رای خود را صادر کرد بر اساس این رای 14نفر از متهمین به شرح زیر ذیل به دلیل کافی نبودن مدارک و اسنادی مبنی بر شرکت در قتل منصور آزاد شدند: 1ـ سید اسدالله لاجوردی، 2ـ علی اکبر بادامجاه3ـ محمد هادی امانی، 4ـ سعید امانی همدانی5ـ مهدی زارع حسینی6ـ علی اعظم حاج بابا7ـ حسین دانشپور مقدم8ـ اکبر فرهادیار9ـ عزیزالله دوانگر10ـ علی اصغر حاجی بابا 11ـ کاظم سعدیه 12 ـ علی اصغر صفار هرندی 13ـ رضا صالحی 14ـ عباس زارع حسینی

رای دادگاه درباره متهمین پرونده قتل منصور پس از احاله به دادگاه تجدید نظر نیز به شرح زیر اعلام شد:

چهار نفر از متهمین به اسامی محمد بخارایی، مرتضی نیک نژاد، رضا صفار هرندی و حاج صادق امانی به اعدام محکوم شدند شش نفر از متهمین به اسامی محمد مهدی عراقی، هاشم امانی، عباس مدرسی فر، ابوالفضل حاج حیدری، محمد تقی کلافچی و حبیب الله عسگر اولادی به حبس ابد با اعمال شاقه محکومیت یافتند. یکی از متهمین به نام حمید اپیکچی که 17 سال داشت به 5سال حبس در دارالتادیب و یکی دیگر به نام احمد شاه بداغلو به 5سال و محمد باقر محی الدین انواری به 15 سال زندان محکوم شدند.

گوشه هایی از دادگاه شهید بخارایی

در یکی از جلسات دادگاه از شهید بخارایی می پرسند:«چرا گلوله را به مغز حسنعلی منصور نزدید؟» می گوید:«چون شکم او بزرگ بود و نشانه روی نمی خواست من هم می خواستم که او را از پا در بیاورم » باز می پرسند: «چرا گلوله دوم را به حنجره او زدید؟» می گوید: «می خواستم گلوله دوم را به مغز او بزنم اما قبل از اینکه گلوله را به مغز او بزنم یادم آمد که این حنجره او بوده که به مرجع تقلید و رهبر اسلامی من اهانت کرد باید اول حنجره او دریده شود » گفتند: «چرا گلوله سوم را نزدی؟» گفت:«متاسفانه پوکه گیر کرده بود و گلوله سوم شلیک نشد.

تشییع جنازه شهدا

26 خرداد سال 1344 حکم اعدام آن ها اجرا شد. انتشار خبر شهادت بخارایی، امانی، نیک نژاد و صفار هرندی اثر عمیقی‌ در جامعه گذاشت و مردم‌ ‌ آمادگی زیادی داشتند که اگر بشود در تشییع‌ جنازه‌ شرکت‌ کنند ولی‌ رژیم از برگزاری هر گونه مراسمی جلوگیری کرد.. جنازه‌های‌ شهدا را مخفیانه‌ به محلی‌ خیلی‌ دورتر از ‌ مسگرآباد اصلی برده و در جاده‌ خاوران‌، در دفن‌ کرده‌ بودند و اجازه‌ نداده بودند برای آنها مجلس ختمی‌ گرفته شود که‌ تنها ختمی‌ که‌ برگزار‌ شد، در ‌ گرمخانه‌ مسجد جامع‌ بود.

فضل فرخ از اعضای هیئت‌های موتلفه در این باره می‌گوید: «در همان‌ شب پس از شهادت آنها برای اقامه نماز، - شهادت‌ و شهادت‌طلبی‌ هنوزخیلی در میان‌ مردم‌ رواج نداشت و از طرفی‌ هم‌ کسی‌ جرأت‌ نداشت‌. کسانی‌ که‌ به‌ دست‌ طاغوت‌ محاکمه‌ شدند و اعدام‌ شدند، را شهید بنامد. ایشان‌ هم فرمود: عجب‌ مرگی‌ نصیب‌ اینها شد، کاش‌ یک‌ چنین‌ مرگی‌ نصیب‌ من‌ می‌شد. که‌ این‌ یک‌ تأیید بسیار بزرگی‌ بود. در آنجا مجلسی‌ برگزار‌ شد و پس از آن هم من در مجالس‌ خصوصی‌ و هیئتی‌ که‌ خودمان‌ داشتیم‌، چند تا مجلس‌ برگزار کردم‌. و اشعاری‌ هم‌ برای‌ اینها ساخته‌ بودم.