مروری بر گفتار رهبران انقلاب درباره شهید صدوقی/ هم نشینی از سنگر تا محراب

به گزارش خبرنگار نوید شاهد، پیروزي انقلاب اسلامی در ایران، بزرگ‌ترین حماسه قرن و نقطه آغاز بازگشت جهان اسلام به هویت راستین خویش بود. در این رخداد بی نظیر و سرنوشت ساز، عوامل گوناگونی نقش داشتند که نقش مبارزان و پیشگامان انقلاب، از اثرگذارترین آنها به شمار می‌آید. ازاین رو، بازشناسی این شخصیت ها، در حقیقت پرداختن به رکن اساسی انقلاب و ارج نهادن به آرمان هاي متعالی پیروان آن است و همان گونه که در به ثمر رسیدن انقلاب مؤثر بوده است، در تداوم آن نیز می تواند اثر بگذارد.

در این گزارش به سیره اجتماعی، سیاسی از زندگانی فقیه فداکار و عالم وارسته، آیت الله شهید شیخ محمد صدوقی _اعلی الله مقامه الشریف _ که یکی از محورهاي انقلاب شکوهمند اسلامی، از بزرگ مردان حوزه علمیه و از شهیدان محراب است، می‌‌پردازیم.

ولادت و تحصیلات

حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمد صدوقی رحمه الله، در سال 1327 ه. ق، برابر با 1285 شمسی، در خانواده اي روحانی در یزد متولد شد. در هفتمین بهار عمرش، غبار یتیمی بر چهره اش نشست و در 9 سالگی، مادر گرامی اش را نیز از دست داد. از آن پس، پسر عموي ایشان، آقا میرزا محمد کرمانشاهی، از علماي برجسته یزد، سرپرستی او را به عهده گرفت. آیت الله شهید صدوقی رحمه الله، از اصیل ترین خانواده هاي استان یزد بود و اجداد و پدرانش، عالمان نامدار و خدمتگزار دین اسلام بوده اند.

شهید صدوقی رحمه الله هوش و استعداد بسیار بالایی داشت و از همان دوران کودکی، آثار نبوغ در ایشان مشاهده می شد. بنابراین، با ذوق و علاقه فراوان به کسب دانش روي آورد و حوزه علمیه را براي تحصیل برگزید. ایشان تحصیلات ابتدایی حوزه را تا لمعتین و قوانین، در مدرسه «عبدالرحیم خان» یزد فرا گرفت و براي تکمیل پایه سطح، در سال 1348 ه. ق به مدرسه امام صادق علیه السلام اصفهان رفت ولی به دلیل مشکلات و کمبودهایی براي اقامت در این شهر، به یزد بازگشت.

وي که تشنه یادگیري معارف اسلامی بود، در سال 1349 ه. ق، برابر با 1307 شمسی، براي ادامه تحصیل، با خانواده خود به قم آمد و 21 سال در جوار کریمه اهل بیت علیهاالسلام به تحصیل پرداخت تا اینکه در شمار علماي برجسته و مجتهدان نامدار حوزه علمیه قم قرار گرفت.

آیت‌الله شهید صدوقی رحمه الله، از بدو ورود به شهر قم، توجه علما و استادان حوزه علمیه، به ویژه مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائري یزدي رحمه الله، بنیان گذار حوزه علمیه قم را به خود جلب کرد.

پنجمین شهید محراب، درباره استادان خود می گوید: پس از فوت مرحوم آیت الله حائري، قسمت عمده کارهاي حوزه به دوش ما افتاد و علاوه بر تولیت مدارس و تقسیم شهریه‌هاي طلاب که زیر نظر بنده بود، تدریس هم داشتم و حداقل چهار، پنج درس می گفتم و به درس آقایان آیت الله خوانساري، آیت الله حجت، آیت الله صدر و آیت الله بروجردي می رفتم.

ایشان در زندگی نامه خود، از حلقه درس آیت الله العظمی امام خمینی رحمه الله در قم نیز با شوق فراوان یاد می کند: امام خمینی در تدریس فلسفه و عرفان، فقه و اصول، استاد اول شناخته می شدند. در آن وقت امام خمینی یکی از مدرسین بسیار مبرز حوزه بودند که همه، ایشان را به عنوان اینکه یک آقاي فوق العاده‌اي است، می‌شناختند. تدریسشان هم خیلی بالا گرفت و با اینکه مراجع هم بودند، ولی تدریس ایشان در قم اولویت پیدا کرد. بنده در سال 1349 ه. ق که وارد قم شدم، دو سه روز پس از ورود، با امام خمینی آشنا شدم و کم کم آشنایی ما بالا گرفت و به رفاقت کشیده شد و گاه در تمام مدت شبانه روز با ایشان بودم.

شهید صدوقی رحمه الله، از جنبش هاي انقلابی _ اسلامی مخالف با رژیم پهلوي پشتیبانی می‌کرد، در تقویت آنها می‌کوشید و در شرایط دشوار، پناهگاه آنان بود. براي نمونه می‌توان به پشتیبانی ایشان از جنبش فدائیان اسلام اشاره کرد. فرزند آیت الله صدوقی در این باره گفته است:

زمان فدائیان اسلام، ایشان (شهید صدوقی رحمه الله ) با آنان تماس نزدیک داشتند. حتی نواب صفوي در آن زمان خفقان، (تنها جایی که به عنوان پناهگاه اختیار می کرد، منزل پدرم بود.)

آیت الله خلخالی رحمه الله نیز به این مطلب اشاره کرده و گفته است: 1330 فدائیان اسلام از جمله مرد شماره دو آن، آقاي سید محمد واحدي، مورد تعقیب رکن دو شهربانی قم در سال 1329 ( قرار گرفت و ایشان به منزل آیت الله صدوقی پناه آوردند.

مقام معظم رهبري، حضرت آیت الله خامنه اي(مدظله العالی) نیز درباره حمایت هاي شهید صدوقی رحمه الله از مبارزان که سبب تقویت روحیه آنان می شد، سخن گفته است. ایشان خاطره اي از دوران تبعید خود در ایرانشهر، بیان می کند و می‌فرماید: «در آن دوران که ما در تبعید بودیم، در ایرانشهر، با وجود اختناقی که در آن دوران وجود داشت، ایشان با جمعی از دوستانش از یزد حرکت کردند و علی رغم پیري، راه طولانی را پیمودند و به ایرانشهر به دیدن ما آمدند، چنان که به دیدن دیگر تبعیدیان نیز رفته بودند. آمدن ایشان، یک کمک روحی بسیار بزرگی براي ما در آن روز محسوب می شد.»

رژیم پهلوي در سال 1341 لایحه اي در مورد انتخاب شوندگان در انجمن هاي ایالتی و ولایتی تصویب کرد که خلاف قوانین اسلامی بود. ازاین رو، مراجع و علما به مخالفت با آن برخاستند که شهید صدوقی در این رویارویی، نقش بسیار مهمی داشت. همچنین این شهید مبارز، در برابر لوایح شش گانه رژیم که طرحی امریکایی بود و به انقلاب سفید پهلوي شهرت یافته بود، قاطعانه ایستاد. حتی در برابر مأموران ساواك، مخالفت خود را با این لوایح آشکارا اظهار داشت و از اقدام هاي خود بر ضد آن طرح سخن گفت. وي خطاب به ساواك فرموده بود: «ما هم علنا نقشه خود را گفتیم و کارهایی را که انجام داده بودیم و اطلاعیه ها و تلگرافات را، همه را نشان دادیم و گفتیم در این راه تا آخر ایستاده هستیم. هر اقدامی که قرار است از طرف ساواك نسبت به ما[انجام] بشود، زودتر انجام بدهید.

نقش آیت الله صدوقی در انقلاب اسلامی

شهید صدوقی رحمه الله، در گسترش و هدایت انقلاب اسلامی نقش بسیار برجسته و درخشانی داشت. ایشان در آغاز جوانی و در نخستین روزهاي اقامت در حوزه علمیه قم، با حضرت امام خمینی رحمه الله آشنا شد و این رابطه سال ها ادامه یافت. هم نشینی دائم و همکاري نزدیک با رهبر بزرگ انقلاب اسلامی، شهید صدوقی را در جایگاه یکی از رهبران انقلاب قرار داد. ایشان در جهت ایفاي نقش خود، استوار گام برمی داشت، از جنبش ها و شخصیت هاي انقلابی پشتیبانی می کرد، با برنامه‌هاي ضد اسلامی رژیم پهلوي به مبارزه برمی خاست و در حوادث دردناك، مانند کشتار روحانیان در مدرسه فیضیه و تبعید حضرت امام خمینی رحمه الله در سال 1342 ، بیانیه صادر می کرد.

با اوج گیري انقلاب اسلامی در ایران، خشونت و شدت عمل نیروهاي دولت پهلوي در سرکوب مردم افزایش یافت که به شهادت عده زیادي از مردم انقلابی در شهرهاي مختلف ایران انجامید.

این مجاهد خستگی ناپذیر، براي اوج گیري بیشتر انقلاب و گسترش آن در تمامی استان هاي ایران، در چهلمین روز شهداي تبریز ( 29 بهمن 1356 ) یاد آنان را گرامی داشت. این یادبود، سرآغاز خیزش عمومی در یزد بود. در پایان این جلسه که آیت الله صدوقی رحمه الله آن را هدایت می کرد، شرکت کنندگان راه پیمایی کردند که با اقدام خشونت بار دولت پهلوي، عده‌اي به شهادت رسیدند.

آیت الله شهید صدوقی رحمه الله با آغاز جنگ تحمیلی نیز به دفاع مقدس پرداخت و به بسیج رزمندگان، گردآوري کمک هاي مردم و تقویت معنوي سپاه اسلام همت گماشت. در چندین عملیات، از جمله در عملیات پیروزمندانه فتح خرمشهر نیز حضور داشت. شهید صدوقی، به جبهه‌هاي جنگ بسیار اهمیت می داد و با وجود کهولت سن، بارها در سنگرها حاضر شد. با کسالت یا پس از مرخصی از بیمارستان، شخصاً به خط مقدّم و دیدار رزمندگان می‌رفتند و روزهایی چند، با رزمندگان هم‌نشین بودند و به آنان روحیه می دادند. کمک هاي مستقیم مادي ایشان به مسئولان جبهه و جنگ، از میلیون ها تومان تجاوز می‌کرد.

شاید دیگر شخصیت هاي برجسته، از جمله مسئولان دولتی نیز چون ایشان در این حماسه و مقاومت بزرگ شرکت کرده باشند، ولی آنچه نقش شهید صدوقی رحمه الله را از فعالیت هاي نظامی افراد سرشناس جدا می سازد، حضور عارفانه و خاضعانه ایشان در کنار رزمندگان اسلام است.

رهبر بزرگوار انقلاب، آیت الله خامنه اي نیز در همین زمینه می فرماید: «مردم، خاطره حضور این مرد در میدان هاي مبارزه علیه رژیم جبار گذشته و نیز حضور این مرد در میدان هاي جنگ با رژیم حاکم بغداد را از یاد نخواهند برد. این مرد کسی بود که سالیان دراز مبارزه کرده بود و همچنان مبارزه می کرد تا شهید شد.»

شهادت در محراب عبادت

آیت الله صدوقی، این بزرگ مرد انقلاب، در یکی از جمعه هاي ماه مبارك رمضان، در 11 تیر سال 1361 ، در محراب عبادت با خون خویش وضو ساخت و به دیدار معشوق شتافت. آن روز، خطبه هاي جمعه را در پایگاه مبارزه و عبادت، مسجد ملااسماعیل اقامه کرد و درحالی که روزه دار بود، درباره ترویج اسلام و انقلاب سخن گفت. سپس بر ارادت خود به امام خمینی رحمه الله، تأکید کرد. آن گاه به نماز ایستاد و در آخرین کلام فرمود «اي امام! امر، امر توست، فرمان، فرمان توست». این عالم فرزانه پس از پایان نماز عصر، مسجد ملااسماعیل را ترك کرد و در حال پوشیدن کفش هایش بود که جوانی از پشت سر، گردن ایشان را محکم گرفت. محافظان آیت الله صدوقی ابتدا گمان کردند که آن جوان قصد بوسیدن صورت ایشان را دارد، ولی هنگامی که خواستند این مهاجم را از امام جمعه جدا کنند، انفجار مهیبی رخ داد.

در پی این انفجار، قسمت هاي پشت بدن، ستون فقرات و شکم و پاهاي ایشان آسیب دید و پیش از اینکه به بیمارستان برسد، به لقاءالله پیوست. پیکر مطهر این مجاهد الهی در مسجد روشه محمدیه یزد به خاك سپرده شد.

در نخستین دیداري که روحانیان یزد با حضرت امام رحمه الله در قم داشتند و جز آقاي صدوقی، دیگر بزرگان اهل یزد بودند، امام فرمود: «آقاي صدوقی نور چشم من است و ما به شمار انگشت، چنین روحانیونی داریم و ایشان در انقلاب اسلامی نقش اساسی داشته و می توانم بگویم که محور این انقلاب بوده است.»

در پیام حضرت امام خمینی رحمه الله به مناسبت شهادت آن فقیه فداکار آمده است: «شهید صدوقی عزیز، شهید بزرگی [است] که در تمام صحنه هاي انقلاب حضور داشت و یار و مددکار گرفتاران و مستمندان بود و وقت عزیزش صرف در راه پیروزي اسلام و رفع مشکلات انقلاب شد و براي خدمت به خلق و انقلاب سر از پا نمی‌شناخت. هرجا زلزله می‌شد، شهید صدوقی براي ترمیم خرابی‌ها آن قدر که توان داشت، حاضر [می شد]. هرجا که سیل می آمد، او بود که در صف مقدم براي دستگیري خلق خدا حاضر بود. در جبهه ها او و دوستان او و امثال او بودند که هرچند یک دفعه سرکشی کرده و آرامش قلب خلق الله بودند. این جانب، دوستی عزیز که بیش از سی سال با او آشنا [بودم] و روحیات عظیمش را از نزدیک درك کردم، از دست دادم و اسلام، خدمتگزار متعهد و ایران، فقیهی فداکار و استان یزد سرپرستی دانشمند را از دست داد و در ازاي آن، به هدف نهایی که آمال شهیدان است، نزدیک شد.

آیت الله خامنه اي، رهبر معظم انقلاب اسلامی

این عالم ربانی که یکی از ارکان اسلام و بانیان انقلاب اسلامی ایران بود، با مبارزات خود در دوران اختناق و مقاومتش در برابر دشمن و با ایثار و فداکاري اش پس از انقلاب و حضورش در همه صحنه هاي حساس و سازنده، سند افتخاري براي جامعه روحانیت و نمونه اي از یک عالم مبارز و مجاهد اسلام بود. وجود بابرکت او می توانست در عرصه پیکار حق علیه باطل، کارساز و مشکل گشا و رهنما باشد و حیات پربرکتش مشحون از جلوه هاي مبارك حیات طیبه اي اسلامی بود و از شهادت بیمی نداشت و با حضور خود و عمل صالح خود، آمادگی اش را براي شهادت اعلام می کرد.

شهید بهشتی رحمه الله

ما هر کاري که می خواستیم در سطح مملکت انجام دهیم، ابتدا با حضرت آیت الله صدوقی مشورت می کردیم و اگر ایشان موافق بودند، آن را در سطح مملکت به اجرا درمی آوردیم.

همه روحانیون در خدمت مردم هستند، در تربیت و ارشاد مردم نقش ایفا می کنند، این جهات مشترك هم در آیت الله »

صدوقی به حد کمال بود. علاوه بر این، در ایشان یک ویژگی خاص است که می توان گفت در روحانیت شیعه کم نظیر می‌باشد و آن، عبارت از این است که آیت الله صدوقی را آن طوري که شناختیم و دیدیم، در سنین بالا هم مشغول رسیدگی به امور اجتماعی مردم بود و پس از اینکه سنین کودکی را گذراند، تا آخر عمر پربرکتش در خدمت خلق بود و همیشه مردم از وجود ایشان استفاده می بردند.


منبع: کتاب «شهیدان محراب» انتشارات مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما