«محرومین» در اندیشه‌ی اقتصادی امام‌ خمینی‬(ره)

مستضعفان و محرومین، دارای نقش اصلی در پیروزی انقلاب

- از دیدگاه امام خمینی (ره) این مستضعفان و محرومین هستند که بار سنگین پیروزی انقلاب را بر دوش کشیده‌اند:

«بررسی کنید اشخاصی که در 15 خرداد جان دادند، سنگ قبرهای آن‌ها را ببینید، کی بودند این‌ها؟ اگر یک سنگ قبر از این قشرهای دیگر غیر اسلامی پیدا کردید، آن‌ها هم شرکت داشته‌اند، اگر در قشرهای اسلامی یک سنگ قبر از آن درجه‌های بالا پیدا کردید، آن‌ها هم شرکت داشته‌اند، ولی پیدا نمی‌کنید. هرچه هست از این قشر پایین است، این قشر کشاورز است، این قشر کارگر است، این تاجر مسلم است، این کاسب مسلم است، این روحانی متعهد است، هرچه هست از این قشر است، پس 15 خرداد را به تبع اسلام این‌ها به وجود آوردند و به تبع اسلام این‌ها حفظ کردند و به تبع اسلام این‌ها نگهداری می‌کنند. »[1]

«این نهضت از برکت شما زاغه‌نشین‌ها و امثال شما، یعنی این طبقه‌ی محروم، به برکت شما پیش رفت نهضت، شما طبقه‌ی محروم، چه دانشگاهی و چه روحانی و چه زاغه‌نشین‌ها و کارگرها بودید که این‌طور با وحدت کلمه و بانگ الله‌اکبر پیش بردید.»[2]

«این توده‌ی محروم ملت ما از کارگر و کشاورز و دانشجو و شما همه انقلاب را به پایان رساندید.»[3]

«همه‌ی چیزهایی که ما داریم از این مردم است. خصوصاً از این مستضعفین، آن بالایی‌ها به مردم کاری ندارند، آن‌ها مشغول کار خودشان هستند، آن‌ها ناراضی می‌خواهند درست کنند.»[4]

«جنوب شهری‌های محروم و طبقه‌ی مظلوم در طول تاریخ، با تعهد به ارزش‌های انسانی و اسلامی بیشتر و مصمم‌تر در مقابل قدرت‌ها و وابستگان و دلباختگان به آن‌ها به پا خاسته و می‌خیزند و اینان هستند که با مشت گره‌ کرده‌ی خود و حضور دائم در صحنه‌ی اسلام، قدرت‌ها را در هم می‌کوبند و طمع‌کاران را که به دنبال قدرت‌ها بودند، مأیوس نمودند.»[5]

در نگاه امام خمینی (ره)، گروه‌های اجتماعی و صنوفی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمده‌اند دارای نقش اصلی در پیروی انقلاب هستند. در حقیقت در نگاه امام خمینی، محرومین و مستضعفین تنها محدود به مردم عادی صرف نیستند، بلکه دانشگاهیان و در حقیقت نخبگانی که از دل طبقات محروم جامعه بیرون آمده‌اند، نیز مد نظر هستند. بسیاری از این جوانان دانشگاهی، خود بسترساز تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و جهاد سازندگی به عنوان دو نهاد اصیل انقلابی شدند که این دو نهاد نقشی کلیدی را در اداره‌ی کشور بر مبنای نگاه الهی و ارزشی بر عهده گرفتند.

 اولویت منافع و مصالح مستضعفین و محرومین نسبت به دیگران

- در نگاه امام‌خمینی ‌(ره) و مقام‌ معظم‌ رهبری، یکی از اولویت‌های اصلی تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین است:

«همه‌ی مدیران و کارگزاران و رهبران و روحانیون نظام و حکومت عدل موظف‌اند که با فقرا و مستمندان و پا برهنه‌ها، بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته‌ باشند تا متمکنین و مرفهین و در کنار مستمندان و پا برهنه‌ها‌ بودن و خود را در عرض آنان دانستن و قرار دادن، افتخار بزرگی است که نصیب اولیا شده و عملاً به شبهات و القائات خاتمه می‌دهد که بحمدالله در جمهوری اسلامی ایران، اساس این تفکر و بینش در حال پیاده‌ شدن است.»[6]

«خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار بشوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیا و امیرالمؤمنین و ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) سازگار نیست.»[7]

- مقام‌ معظم‌ رهبری هم در این زمینه بیانات مهمی داشته‌اند:

«در نظام ما، هر حرکت و سیاست و قانون و تلاشى، باید در خدمت مردم مستضعف و محرومى باشد که حکومت طولانى و بلند مدت طاغوت‌ها، آن‌ها را از جهات مختلف، به استضعاف و ضعف دچار کرده ‌است. این، راه ماست. این، آن راهى است که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) پیمود. این، آن راهى است که امام و معلم و رهبر عظیم‌الشأن این انقلاب، آن را از على (علیه‌السلام) درس گرفت و پیش پاى ما گذاشت. باید در آن راه حرکت کنیم.»[8]

«در نظام اسلامى، رفع فقر و محرومیت، در شمار هدف‌هاى طراز اول است و پای‌بندى به اصول انقلاب، بدون مجاهدت در راه نجات مستضعفان و محرومان، سخنى بى‌معنا و ادعایى پوچ است.»[9]

«مهم‌ترین مسئله‌ى دستگاه ما و نظام جمهورى اسلامى... کوشش براى رفع فقر و محرومیت در جامعه و حمایت و کمک به طبقات مستضعف و محروم است. واقعاً باید صحت برنامه‌ها را به این سنجید و دنبال این قضیه رفت و کارهاى دیگر را در اولویت‌هاى بعد قرار داد. کارهاى مربوط به طبقات محروم و مستضعفان جامعه که تعدادشان هم زیاد است، حقاً و انصافاً یک حرکت اساسى را مى‌طلبد.»[10]

«ما وقتى به صورت کلان به زمینه‌ى اقتصاد اسلامى نگاه مى‌کنیم، دو تا پایه‌ى اصلى مشاهده مى‌کنیم. هر روش اقتصادى، هر توصیه و نسخه‌ى اقتصادى که این دو پایه را بتواند تأمین کند، معتبر است. هر نسخه‌اى هر چه هم مستند به منابع على‌الظاهر دینى باشد و نتواند این دو را تأمین کند، اسلامى نیست. یکى از آن دو پایه عبارت است از «افزایش ثروت ملى».

کشور اسلامى باید کشور ثروتمندى باشد؛ کشور فقیرى نباید باشد؛ باید بتواند با ثروت خود، با قدرت اقتصادى خود، اهداف والاى خودش را در سطح بین‌المللى پیش ببرد. پایه‌ی دوم، «توزیع عادلانه ورفع محرومیت در درون جامعه‌ى اسلامى» است. این دو تا باید تأمین بشود و اولى، شرط دومى است. اگر تولید ثروت نشود؛ اگر ارزش افزوده در کشور بالا نرود، ما نمى‌توانیم محرومیت را برطرف کنیم؛ نخواهیم توانست فقر را برطرف کنیم. بنابراین هر دو تا لازم است. شما که متفکر اقتصادى هستید و پای‌بند به مبانى اسلامی، طرحتان را بیاورید؛ باید این دو تا در آن طرح تأمین بشود.»[11]

 در حقیقت رفع فقر و محرومیت و تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین، در اندیشه‌ی رهبران‌ الهی انقلاب‌ اسلامی نقشی اساسی و کلیدی را دارا بوده و می‌باشد.

چرایی تأکید بر منافع محرومین در نگاه رهبری:

به نظر می‌رسد که باید چرایی تأکید بر منافع محرومین و مستضعفین را در دل بیانات این دو بزرگوار جست‌وجو نمود.

تحمل سختی‌ها، کمبودها و جنگ تحمیلی

- بیانات امام خمینی (ره) و مقام‌ معظم‌ رهبری با صراحت به این امر تأکید دارند که بار اصلی جنگ تحمیلی و مشکلات و کمبودهایی که لازمه‌ی حرکت در مسیر انقلاب اسلامی هستند، بر دوش محرومین و مستضعفین بوده‌ است و خواهد بود. 

«اگر همراهی این توده‌های محروم نبود، حکومت نمی‌توانست برقرار باشد و ارتش نمی‌توانست این جنگ را آن طور که حالا به پیروزی رسانده‌اند، برسانند.»[12]

«الان هم وقتی به جبهه‌ها می‌روید یک نفر مرفه نمی‌بینید و یا اگر ببینید کم است، بقیه مستمندان هستند، همین مردم محروم هستند که انقلاب کردند و پیروز شدند.»[13]

«قشرهایی که انقلاب را با فداکاری بی‌دریغ و جان نثاری سخاوتمندانه، بی‌هیچ چشم‌داشتی به پیروزی رسانده و از پیروزی تا کنون برای دفاع از انقلاب و رفع مشکلات از پای ننشسته‌اند و تا کنون با آن‌که سنگینی انقلاب به دوش آنان بوده‌ است، توقع نام و نشان و مقامی نداشته و ندارند، اینان توده‌های میلیونی و محرومان جامعه هستند.»[14]

«انصافاً ما رهین منت این توده‌های بزرگواری هستیم که همه چیزشان را می‌دهند و چیزی هم نمی‌خواهند، از آن پیرزن‌ها که آن چیزی که در طول عمرشان تهیه کردند، حالا می‌آیند برای اسلام می‌دهند تا آن اشخاصی که قلکشان را می‌شکنند و پولش را می‌آورند برای اسلام می‌دهند.»[15]

رفع فقر و محرومیت و تکیه بر منافع محرومین و مستضعفین، در اندیشه‌ی رهبران‌ الهی انقلاب‌اسلامی نقشی اساسی و کلیدی را دارا بوده و می‌باشد. آن‌چه که از مجموعه بیانات امام خمینی و مقام‌ معظم‌ رهبری می‌توان استنباط نمود، این است که یکی از لوازم حفظ انقلاب اسلامی، تکیه بر منافع عموم مردم و به خصوص، محرومین و مستضعفین است.

مقام‌ معظم‌ رهبری هم در این زمینه بیانات جامعی دارند:

«مسئولان باید دنبال عدالت و دنبال آسان‌کردن زندگى براى طبقات مستضعف و محروم و پابرهنه باشند. مراد کسانى است که در روز خطر این مملکت را نجات دادند و اگر خداى نکرده بار دیگر خطرى این مملکت را تهدید کند، باز هم همین جامعه‌ى کارگرى، همین معلمان، همین قشرهاى محروم و همین کارمندانى که از لحاظ درآمد در سطوح پایینى قرار دارند، مى‌روند دفاع مى‌کنند و سینه سپر مى‌سازند.»[16]

«به خصوص طبقات محروم، پابرهنگان و مستضعفین جامعه، باید برای تمام تلاش‌ها و فعالیت‌ها محور و معیار باشند. کسانی که به تعبیر امام، صاحبان این کشورند، کسانی که جنگ را، بسیج را، دفاع فداکارانه در مقابل تجاوز دشمن را با جان خودشان تحمل‌کردند. همه چیز باید برای آن‌ها و در جهت منافع آن‌ها باشد و امیدواریم خداوند همه‌ی ما را موفق بدارد.»[17]

«قشرهاى مستضعف، قشرهاى فقیر و ضعفاى مردمند که نیروهاى وفادار و ماندگار انقلاب و امام و دولت‌هاى مختلف بوده‌اند و هستند و خواهند بود. عزیزانى که ان‌شاءالله در آینده‌ى نزدیک مسئولیت بر عهده مى‌گیرند، باید هرچه مى‌توانند از این ذخیره‌ى دائمى استفاده کنند و تا آن‌جا که قدرت دارند، براى آن‌ها خدمت و کار کنند.»[18]

این بیانات امام‌خمینی (ره) و مقام‌ معظم‌ رهبری مبتنی بر بیانات امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است که خطاب به مالک اشتر فرمودند: «دوست داشتنى‏ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه‏ترین و در عدل فراگیرترین و در جلب خشنودى مردم گسترده‏ترین باشد، که همانا خشم عمومى مردم،خشنودى خواص (نزدیکان) را از بین مى‏برد، اما خشم خواص را خشنودى همگان بى‏اثر مى‏کند.

خواص جامعه، همواره بار سنگینى را بر حکومت تحمیل مى‏کنند، زیرا در روزگارسختى یاریشان کمتر و در اجراى عدالت از همه ناراضى‏تر و در خواسته‏هایشان پافشارتر و در عطا و بخشش‏ها کم‌سپاس‏تر و به هنگام منع خواسته‏ها دیر عذرپذیرتر و در برابر مشکلات کم استقامت‏تر مى‏باشند. در صورتى که ستون‏هاى استواردین و اجتماعات پرشور مسلمین و نیروهاى ذخیره‌ی دفاعى، عموم مردم مى‏باشند، پس به آن‌ها گرایش داشته و اشتیاق تو با آنان باشد.»[19]

امام علی (علیه‌السلام) به خوبی در این عبارات، امتیازات عموم مردم که محرومین هم جزیی از ایشان هستند را بر خواص جامعه، به خوبی تشریح می‌کنند.

این عموم مردم و محرومین هستند که زمانی که دین‌داری، نیاز به مجاهده، تلاش و سختی دارد می‌توانند از خود بگذرند و به میدان مجاهده بیایند و سختی‌ها را تحمل کنند. البته زمانی محرومین به صحنه می‌آیند که دنیاطلبی بر جامعه حاکم نشده‌ باشد و علاوه بر این مانند دوران امام علی (علیه‌السلام)، توده‌های محروم جامعه، پیرو خواص و اشراف نشده‌ باشند. علاوه بر این می‌توان از این عبارات به این جمع‌بندی رسید که توده‌های مردم می‌توانند بالاترین مشارکت را در اجرای برنامه‌های اقتصادی به خصوص در زمان سختی‌ها داشته‌ باشند، زیرا تعلق کمتری به دنیا دارند.

اما آنچه که از مجموعه بیانات امام خمینی و مقام‌ معظم‌ رهبری می‌توان استنباط نمود این است که یکی از لوازم حفظ انقلاب اسلامی، تکیه بر منافع عموم مردم و به خصوص، محرومین و مستضعفین ااست.(*)

 پی‌نوشت‌ها:

[1]. صحیفه‌ی نور، ج 7 ، ص 54، ،15/3/1358

[2]. صحیفه‌ی نور، ج 9 ، ص 271 ، 17/7/1358

[3]. صحیفه‌ی نور، ج12، ص 192، 4/4/1359

[4]. صحیفه‌ی نور،ج 15، ص 216 ، 23/8/1360

[5] . صحیفه‌ی نور، ج 17، ص 42 ، 10/7/1361

[6]. صحیفه‌ی نور، ج 20 ،ص 129 ، 6/5/1366

[7].صحیفه‌ی نور،ج 20 ، ص 129 ، 6/5/1366

[8] . سخنرانى در دیدار با اقشار مختلف مردم و مسئولان و کارگزاران نظام جمهورى اسلامى ایران، در سالروز میلاد حضرت على(علیه‌السلام)، 10/11/1369

[9]. پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینى(ره)، 10/03/1369

[10]. بیانات در دیدار با رییس جمهور و اعضاى هیئت وزیران، به مناسبت گرامی‌داشت هفته‌ى دولت، 03/06/1370

[11]. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار مسئولان اقتصادى و دست‏اندرکاران اجراى اصل 44 قانون اساسى‏‏، 30/11/1385

[12]. صحیفه‌ی نور، ج 16، ص 71، 19/12/1360

[13]. صحیفه‌ی نور، ج18، ص 62، 10/5/1362

[14]. صحیفه‌ی نور، ج 16، ص 43، 21/11/1360

[15]. صحیفه‌ی نور، ج 17، ص 64-63، 25/7/1361

[16]. بیانات در دیدار کارگران و معلمان به مناسبت روز جهانى کارگر و سالگرد شهادت استاد مطهرى، 14/02/1379

[17]. 14/3/1371

[18]. بیانات در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهورى حجت‌الاسلام والمسلمین «سید محمد خاتمى»، 12/05/1376

[19]. دشتی، 1385، ص405

 منابع:

[1]. قرآن‌کریم

[2]. سیدرضی(1385). نهج‌البلاغه. مترجم: محمد دشتی‌قم. مؤسسه‌ی فرهنگی-تحقیقاتی امیرالمؤمنین( علیه‌السلام).

[3]. آژینی، محسن(1374)، اندیشه‌های اقتصادی امام خمینی(ره)، تهران: سازمان فرهنگی انقلاب اسلامی

منابع الکترونیکی: