جایگاه ارتش در مبارزه امام خمینی (ره) با رژیم شاه

نوید شاهد: «قشون ایران زیر سلطه آمریکاست. ما این قشون را نفی خواهیم کرد و به او نقش و وظیفه واقعی را که دفاع از کشور است باز خواهیم داد.»

مطالب فوق پاسخ حضرت امام خمینی (ره) به خبرگزاری رویتر در تاریخ 57/8/4 بود. ایستار امام نسبت به ارتش را در متن مبارزه ایشان با رژیم استبدادی شاه و وابستگی این رژیم به آمریکا مورد بازخوانی قرار می دهیم.

در این وجه از بازخوانی، ارتش ابراز سلطه و خشونت نظام استبدادی حاکم و وابسته به آمریکاست. اما امام رویکردی دیگر نیز به ارتش دارد. آنگاه که فرزندان ملت پادگان ها را بنا به حکم ایشان ترک می کنند یا پرسنل نظامی (نیروی هوایی) در یک روز به یاد ماندنی با ایشان بیعت می نمایند و مشارکت در انقلاب بزرگ ملت ایران را صورت عملی می بخشند، امام نگاهی دیگر به ارتش دارد.

جهت تبیین جایگاه ارتش شاه در اندیشه سیاسی امام خمینی باید به صورت تاریخی نوعی مواجهه نظام حاکم با ملت و روحانیت را مورد بازخوانی قرار داد. از زمان تشکیل سلسله پهلوی که بر مبنای سلطه و زور بنا گردید، قوای نظامی و انتظامی ابزار سلطه گری و زورگویی این رژیم بود. اصولا تشکیل ارتش مدرن ایران نیز در زمان رضاخان شکل عملی به خود گرفت.

مواجهه قوای نظامی و انتظامی با مردم در زمان رضاخان از دیدگاه امام همراه با ارعاب، تهدید، قلدری و اخاذی بود. امام در این باره می گوید: «در طول پنجاه سال اخیر و خصوصاً این سالهای اخیر مردم از این قوای نظامی، انتظامی که باید برای نظم باشد، برای انتظام باشد چقدر زحمت دیده اند: شما نمی دانید که وقتی یک پاسبان را از دور می دیدند، چه حالی به آنها دست می داد، می توانستند یک جا فرار می کردند ... سران پلیس، سران ارتش، سران شهربانی و سایر قوای مسلحه اشخاصی بودند که با کارهایی که می کردند و کارهایی که تحمیل می کردند به زیردستان خودشان، وسایل نفرت ملت را از مطلق قوای مسلح فراهم می کردند.

عملکرد نیروهای مسلح در زمان رضاخان فارغ از هر گونه ارزش داوری نفرت زیادی را در دل مردم مسلمان ایران کاشت. آنان با خشونت زایدالوصفی عشایر ار سرکوب و سران آنان را اعدام و یا زندانی نمودند. قوای نظامی ابزار اعمال سیاست کشف حجاب رضاخان و متعاقب آن کشتار خونین مردم مسلمان در مسجدگوهر شاد شدند. از این رو امام چنین ارتشی را در خدمت طاغوت می دانست که ننگهای برده وار به ملت دارد.

«قوای انتظامیه را طاغوت در خدمت خودش می خواست باشد، نه در خدمت ملت ... قوای انتظامی هم ملت را از خودش نمی دانست بلکه یک برده ای می دانست که باید از او استفاده بکند.»

شکاف عمیق بین ارتش و ملت پی آمد طبیعی شکاف بین حاکمیت و ملت بود، اشغال تحقیرآمیز ایران در جنگ دوم جهانی نتیجه طبیعی زورگویی حاکمان و خشونت زاید الوصف ارتش در مقابل ملت بود. امام راحل در این باره می فرماید:

«وقتی که به ارتش {رژیم شاه} نگاه می کردیم، می بینم آنکه نبوده است فعالیت در راه کشور خودشان. لابد آقایان اطلاع دارند که آن وقت که متفقین آمدند و حمله کردند به ایران- زمان رضاخان با آن هیاهویی که رضاخان در آورده بود که ما دیگر چه هستیم و چه هستیم- سه ساعت گفته بودند که اینها مقاومت کردند در مقابل آنها و بعد که رضاخان از یکی از اینها- سرکردگان آنوقت پرسیده بودند که چرا سه ساعت؟! گفته بود که قربان سه ساعت حرف است، آنها آمدند و ما رفتیم» دو دهه بعد زمانی که محمدرضا با رویکردی اقتدار گرایانه در حال تکرار اشتباهات خود بود و در راه وابستگی به آمریکا قدم برمی داشت امام به وی فرمود: «در صورتیکه ایمان و اعتقاد مردم به قرآن و قانون اساسی سالم مانده باشد، در برابر اجانب بیشتر از ارتش شما ایستادگی می کنند»

تداوم مواجهه ارعاب آمیز با مردم در زمان محمد رضا و ادامه سیاست سرکوب رضاخان از نگاه امام پنهان نماند. بنا به گفته یکی از رجال وقت در کودتای آمریکایی- انگلیسی 28 مرداد «محمد رضا از کشور گریخت ولی او، رضاخان بازگشت» امام در تبیین وضعیت حاکم می فرماید:

«اگر هیئت حاکمه و همین طور آنهایی که مقدرات مملکت دستشان است، آنهایی که ارتش را اداره می کنند و از روسای ارتش هستند، اگر اینها مردم صلاحیت داری بودند روزگار ما به اینجا نمی رسید.»

آغاز سال 1342 خورشیدی فصل جدیدی در زندگی سیاسی امام در مواجهه با نظام استبدادی حاکم بود. بیشترین حجم انتقادات امام به رژیم حاکم به نوع عملکرد رژیم در ارتش مرتبط بود. رژیم حاکم دست به چند اقدام هنجارشکن و مخالف با فرهنگ مذهبی مردم در ارتش زد:

1- حذف سوگند به قرآن کریم و جایگزینی سوگند به کتاب آسمانی در مراسم رسمی نظامی؛

2- تلاش در جهت نهادینه نمودن نظام وظیفه برای دختران؛

3- ورود جمعیت کثیر مستشاران خارجی به پایگاه های نیروی هوایی و سایر مراکز نظامی؛

4- خرید سرسام آور سلاح های پیچیده نظامی؛

بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی در مقابل تمام اقدامات رژیم وقت با هوشیاری موضع گرفت و تمامی اقدامات فوق پایه های حاکمیت رژیم دست نشانده شاه را تضعیف نمود.

امام در اعلامیه مورخ 43/8/4 در رد طرح کاپیتولاسیون می فرماید:

«آیا ملت ایران می داند این روزها در مجلس چه گذشت؟ ... اهانت به ارتش محترم ایران و صاحب منصبان و درجه داران نمود؟

آیا ملت ایران می دانند که افسران ارتش به جای سوگند به قرآن مجید، سوگند به کتاب آسمانی که به آن اعتقاد دارند یاد کردند.

حضرت امام (ره) در تاریخ 46/1/27 نیز در نامه ای سرگشاده به هویدا نیز فرمودند:

«از خدای بزرگ بترسید و دختران جوان گول خورده را به سرباز خانه ها نبرید و به نوامیس مسلمین خیانت نکنید»

امام در کتاب کشف الاسرار نظام وظیفه اجباری رضاخان را نیز مورد انتقاد قرار داده بود. «یک نفر سرباز که وارد سربازخانه ما می شود از سرباز دم درگرفته تا صاحب منصب ارشد، با هر کس سروکار پیدا می کند، می بیند جز برای پرکردن کیسه ها و بنا کردن ساختمان های چند صدهزار تومانی و شهوت رانی ها و خلاف عفت ها قدمی برای کار دیگر برنمی دارند.»

امام به عنوان دشمن سرسخت و آشتی ناپذیر رژیم شاه در پیام به ملت ایران در تاریخ 23/6/52 خطر میلیتاریزه شدن کشور را برای ملت ایران و جهان اسلام چنین گوشزد می نماید: من بیم آن دارم که میلیاردها دلار اسلحه ای را که (شاه) از اربابان جهانخوار خود خریداری نموده و با خرید آن، ایرا را به ورشکستگی کشانده، اکنون به اسرائیل بفرستد، من خوف دارم که ارتش ایران را با مهماتی که به قیمت قحطی و گرسنگی و بالاخره خون مردم محروم ایران را بدست آورده مجبور کند که قلوب گرم و پراحساس مجاهدین اسلام را هدف قرار دهند. من از این خدمت گذار بی چون و چرای آمریکا برای جهان اسلام احساس خطر می کنم. اکنون بر ملت محترم ایران است که این جبار را از این جنایات بازدارنده و بر ارتش ایران و صاحب منصبان است که بیش از این تن به ذلت ندهند و برای استقلال وطن خود چاره جویی کنند.»

انتقادات امام (ره) به ارتش شاه، با نزدیک شدن به موج انقلاب سال 1357 ابعاد وسیعتری به خود می گرفت. جنایت سال 1342 کماندوها در مدرسه فیضیه سرکوب خونین تظاهرات 15 خرداد و جمعه سیاه 17 شهریور هیچگاه از نگاه امام دور نماند. امام با تفکیک سران وابسته که صحنه گردان این جنایات بودند از بدنه ارتش، پیام مهمی را در تاریخ 14/8/1357 خطاب به ارتش ایران ابلاغ نمودند: «بر صاحب منصبان و سران نیروی هوایی و زمینی و دریایی است که با افراد خود به ملت بپیوندند، که اطاعت شاه اطاعت طاغوت است. و بر سربازان و سایر قوای انتظامی است که از اوامری که بر خلاف مسیر ملت است سرپیچی کنند که اطاعت این اوامر مخالفت با قرآن مجید و پیغمبراسلام (ص) و امام عصر (عج) می باشد. و بر خانواده ها و عائله ارتش و سایر قوای انتظامی است که آنان را از مخالفت با ملت و از ظلم و ستم به خواهران و برادران اسلامی خود بازدارنده و آنان را به این اعمال ظالمانه مواخذه کنند که عاقبت این ستمکاری ها به ضرر آنان است.»

بافت مذهبی جامعه ایران و یکدستی آن به لحاظ اکثریت مذهب تشیع زمینه لازم را برای نفوذ پیام امام فراهم می نمود. تلاش همه جانبه رژیم وقت نمی توانست خللی در فرهنگ پایداری مذهبی ارتشیان وارد نماید.

ابعاد مسئله فوق را در فصل بعدی به تفصیل بررسی خواهیم نمود.

پیام حضرت امام تاثیر مهمی بر مشارکت نظامیان در جدایی از رژیم طاغوت و اتصال به پدیده انقلاب است. بریدن ارتش از رژیم استبدادی حاکم اهمیت والایی جهت کسب پیروزی داشت و پیام حضرت امام (ره) نیز کاملا جهت دار و حکیمانه بود. حضرت امام در پاسخ خبرنگار البیرق درباره پیوستن ارتش به انقلاب می فرماید: «آیا سران جیره خوار ارتش که پنجاه سال است توسط آمریکا خریداری شده اند، با این سرعت قابل تغییر هستند؟ ارتش، شاه را نمی خواهد، ولی قدرت در دست سران است.

ارتش، مخصوصا افسران و درجه داران جوان آن با ملت هستند ولی فعلا قدرت یک انقلاب را ندارند، فعلا حکوم را نظامیان آمریکا در دست گرفته اند...

شما خیال کرده اید که همه ارتش مثل همین چندتا الدنگ اند که به جان مردم افتاده اند، نه، همه آنها اینطور نیستند، آنها به ما پیغام دادند، اگر وقتش شد آنها هم حاضرند برای کارها.»

«در تحلیل نهایی، ارتش نیز از همین مردم است و از هم اکنون نیز مشکلاتی در داخل آن ایجاد شده است امید ما آن است که ارتشیان به خود آمده و به صفوف مردم بپیوندند.»

با ورود حضرت امام به میهن، روند اسلامی نمودن ارتش آغاز گردید.

امام (قدس) در تاریخ 57/11/17 طی یک سخنرانی عمومی چنین فرمودند: ارتش باید بپیوندند (به ملت) ارتش از ملت است. ملت از ارتش است.

ما پشتیبانی از ارتش را اعلام می کنیم، روحانیت پشتیبانی خودشان را از ارتش اعلام می کنند.

ارتش هم باید مثل سایر مسلمان ها بیاید در صف مسلمین و ارتش امام زمان (عج) باشند، نه ارتش دشمنان امام زمان. ای ارتش محترم، شما مسلم هستید، شما تابع پیغمبر و قرآن هستید، ... باید شما هم در صفوف مسلمین هم صدا باشید.

ثمره پیام امیدبخش امام اعلان بیعت پرسنل نیروی هوایی در تاریخ 57/11/19بود که به روی تلکس خبرگزاری های جهان رفت و تاثیر مهمی در پیروزی نهایی انقلاب اسلامی داشت. در چنین روز خاطره انگیزه که همراه با احترامات نظامی در حضور حضرت امام برگزار شد، ایشان فرموند: «درود بر شما سربازان امام عصر (عج) همانطور که فریاد زدید تاکنون در خدمت طاغوت بودید و از امروز در خدمت امام عصر (عج) و در خدمت قرآن کریم هستید. ما از شما، روحانیت از شماها تشکر می کند. ما می خواهیم ارتش ما آزاد باشد، اسرائیل در آن تصرف نکند، آمریکا در آن تصرف نکند.»

ارتش جدید که امام قصد تجدید بنای آن را داشت ارتشی در خدمت اسلام، خدا، پیغمبر و امام زمان (عج) بود. این ارتش در خدمت استبدادگزاران و طاغوت و آمریکا نبود.

«استبداد بحمدالله از بین رفت. دیگر کسی نیست که به شما زور بگوید، دیگر سازمان امنیتی نیست تا از خوف او ناراحت شوید. دیگر قوای انتظامیه (ارتش، شهربانی، ژاندارمری) در خدمت خود ملت است. بنا ندارند قوای انتظامیه به مردم زور بگوید و مردم هم دیگر زور نمی شنوند.»

بطور کلی معرفی آموزه های اسلام اصیل ارتش به عنوان ستون فقرات نظام استبدادی حاکم را ابتدا دچار بی عملی و سپس بسوی مشارکت در انقلاب هدایت نمود.

تاکید بر مبارزه با استبداد، ظلم استثمار و بی عدالتی و تلاش برای آگاهی بخش سیاسی از کارهای مهم امام بود. در فرایند انقلاب، حضرت امام بارها ارتش را مورد خطاب قرار داد. ایشان معتقد بودند نفوذ آمریکایی ها و حقوق کاپیتولاسیون، هویت، مقام و شان ارتش ایران را از بین برده است ایشان فرمودند: وقتی که یک آشپز و یا یک برنامه رسان آمریکایی به ژنرال ایرانی مقدم باشد، دیگر چه شانی برای ارتش باقی می ماند. از این رو امام خطاب به ارتشیان می فرمایند: «اگر من نظامی بودم استعفا می کردم، من این ننگ را قبول نمی کردم.» شما ای صاحب منصبان مسلمان و آزاده ارتش ایران، دین خود را به اسلام و مسلمین ادا نمایید و بیش از این تن به ذلت ندهید...»

منبع: فجرآفرینان/ تحلیلی بر علل مشارکت ارتش در انقلاب اسلامی/ جلیل جباری/ 1385