نقش دفاعي زنان در عصر نبوي

عصر نبوي، كاملترين دوره تاريخ بشري در ظهور و بروز الگوهاي رفتاري است. حضور مبارك پيامبر اكرم (ص) كه مثال عيني انسان كامل است اسوه و الگويي است كه قرآن آن را اسوه حسنه معرفي مي نمايد.
الف - در طي 23 سال تاريخ پرفراز و نشيب صدر اسلام، زنان و مردان بزرگي تربيت يافتند كه هر يك در نوع خود بي نظير بوده اند. حوادث و اتفاقاتي رخ داده است كه شيوه رويارويي با آنها درس بزرگي براي امت پيامبر در عصرهاي ديگر است. از جمله موضوعاتي كه طرح و تبيين آن موجب الگو پردازي صحيح خواهد بود و ما را در مسير صواب هدايت خواهد كرد؛ نقش زنان در عصر نبوي است. نقشي كه بدون افراط و تفريط، شعارزدگي، سطحي نگري و استفاده ابزاري شكل گرفت و موجب تربيت زناني بزرگ و نامدار شد. در اين راستا توجه به نقش زنان در نظام دفاعي حكومت نبوي نشانگر عمق توجه پيامبر به توانمنديهاي زنان و فراهم ساختن بستر مناسب و طبيعي جهت شكوفايي تواناييهاي زنان است. ما در اين نوشتار قصد داريم كه با بيان شواهد تاريخي، ابعاد مختلف حضور زنان را در نظام دفاعي عصر پيامبر اعظم (ص) تبيين نمائيم تا الگو و نمونه اي قرار گيرد و بدين وسيله انديشه هاي سره از ناسره تمييز گردد با اين مهم، عصر نبوي به عنوان مقياس و ملاك تعيين شده است؛ با بعثت پيامبر عظيم الشان اسلام، زنان جزيره العرب همچون مردان به سوي اسلام گرايش پيدا كردند و همواره به دنبال كشف ديدگاههاي دين مبين اسلام پيرامون تكاليف و حقوق زنان بودند. از اولين بيعت پيامبر، زنان هم جزء بيعت كنندگان بودند و بدين شكل به صورت عملي وارد عرصه اجتماعي و سياسي شدند. پيامبر (ص) محدوديتي براي حضور زنان مطرح نمي كردند بلكه با بيان شرايط حضور، به تربيت شخصيت آنان به شكل اصولي مي پرداختند. با آغاز حكومت نبوي در مدينه و حملات وقت و بي وقت مشركين جهت نابودي حكومت نوپاي اسلامي بحث دفاع شكل گرفت. عرب، بيگانه از جنگيدن نبود اما تا پيش از اسلام اهداف جنگ اهدافي مادي و خود پسندانه بود. پيامبر به مسلمانان درس صلح و برادري داد. اما آنان را به گونهاي تربيت كرد كه در مقابل زورگويي بايستند و تن به ذلت ندهند.
زنان مسلمان با شروع اولين غزوات پيامبر خواهان شركت در دفاع بودند. آنان علاقه مند بودند كه با انجام كارهايي همچون آب رساني، نگهداري تداركات، طبخ غذا، پرستاري بيماران و مجروحين و حمل شهدا، پيامبر را ياري دهند.
پيامبر اكرم (ص) كه توانايي برخي از زنان را بسيار بالا و آنان را سرشار از عشق و روحيه فداكاري و ايثار مي ديدند به آنان اذن حضور مي دادند. به يقين مي توان گفت كه اعتماد پيامبر به زنان عامل بسيار مهمي در رشد بيشتر آنان بوده است. در اين قسمت به نمونه هايي اشاره مي نمائيم.
شواهد تاريخي
ام نسان چنين مي گويد: وقتي پيامبر خدا (ص) تصميم گرفت به سوي خيبر حركت كند، به نزد او رفته و عرض كردم: « اي رسول خدا! آيا اجازه مي دهيد همراه شما بيايم و چنانچه در اين جنگ مجروحي بود- كه نخواهد بود- آنها را مداوا كنم و همچنين از تداركات نگهداري نمايم؟»
پيامبر خدا (ص) در جواب فرمود: «بيا به بركت خدا» و (سپس فرمود:)«زناني از قوم تو و از غير ايشان از من اجازه خواستند تا در جنگ شركت داشته باشند كه به آنها اجازه دادم. چنانچه مايل باشي مي تواني با قوم خود حركت كني و اگر مي خواهي با ما حركت كن»! عرض كردم «با شما» فرمود: «بنابراين همراه همسر من ام سلمه باش.»
ام نسان گويد: من با ام سلمه و پيامبر (ص) و سپاه همراه شدم و تا فتح خيبر همراه آنان بودم و با دارويي كه داشتم مجروحين را مداوا مي كردم و در پايان پيامبر مقداري از غنائم را به ما داد. (واقدي، محمد بن عمر، مغازي، ج 2، ص 687)
فاطمه عليها السلام، همراه جمعي از زنان در جنگ احد به همراه پيامبر بود. مجموعا 14 زن بودند كه خوراكي و آشاميدني بر پشت خود حمل كرده و زخم مجروحان را پانسمان و مداوا مي كردند و به آنها آب مي رساندند. (واقدي، محمد بن عمر، مغازي، ج 1، ص 249)
صفيه دختر عبدالمطلب ميگويد: «در جنگ احزاب زير رگبار سنگ و تير بوديم كه يك يهودي به سوي ما آمد. من شمشير حان بن ثابت را گرفتم و گردن يهودي را زدم طوري كه سرش به سمت گروهي پرتاب شد. (ابن هشام، السيرهالنبويه ج ،3 ص 239)
ام عطيه مي گويد:«در هفت جنگ، همراه پيامبر (ص) بودم. در اين جنگها، تداركات ايشان را نگهداري كرده و براي ايشان غذا درست مي كردم و مجروحين را مداوا كرده و از مريضها پرستاري مي كردم. (اعيان الشيعه، ج 3، ص 842)
در جنگ صفين، ام حارث انصاري و ام عماره از فرار مردان جلوگيري كردند. ام حارث لگام شتر همسر خود را گرفته و به فرار او اعتراض مي كرد! ام عماره شمشير خود را كشيده و خطاب به انصار فرياد مي زد: «اين چه كار زشتي است؟ شما و فرار»( !مغازي، ج 1، ص 249، ج 2 ص 904)
شواهد تاريخي بسياري دركتب تاريخي وجود دارد كه نشان دهنده اذن پيامبر نسبت بهحضور زنان درميدان دفاع است.
با توجه به مستندات موجود مي توان وظائف زنان در عصر نبوي را اينگونه بيان نمود:
1- مداواي مجروحين.
2- آب دادن به رزمندگان.
3- حمل مجروحين به پشت جبهه.
4- نگهداري تداركات و حمل تير.
5- دفع حملات دشمن در صورت لزوم.
6- تشجيع و تشويق مردان به جنگ.
7- ممانعت فرار از جنگ.
8- طبخ غذا براي رزمندگان.
9- قتال و شركت در نبرد.
ناگفته پيداست كه اين وظائف مربوط به حضور زناني است كه مستقيما در جنگها شركت داشتند. پشتيباني روحي و عاطفي زنان در پشت ميدان نبرد كه موجب حفظ مدينه از خطرات دشمن و آسودگي خيال مردان براي رفتن به جنگ بود در جاي خود قابل بررسي است.
نتايج به دست آمده از حضور زنان در جنگهاي صدر اسلام:
1- رضايت و تاييد پيامبر اكرم نسبت به حضور زنان
2- اشتراك تكليف زن و مرد در بحث دفاع
3- ظهور قابليتهاي متنوع و متفاوت زنان در دفاع
4- چند منظوره بودن نقش زن در دفاع- تاثير اين نقش در دفاع فيزيكي، دفاع رواني و تاثيرگذاربودن حضور زنان در افزايش حضور مردان و حتي افزايش كيفيت حضور مردان-
5- اجازه حضور زنان درسنين مختلف جوان، ميانسال و سالمند در دفاع
حضرت امام خميني با تاسي از ديدگاههاي پيامبر اسلام، از ابتداي انقلاب و بالاخص در زمان دفاع مقدس با حمايت و پشتباني از حضور هدفمند زنان، ناديده گرفتن و مهمل گذاشتن اين قشر عظيم جامعه را به هيچ وجه جايز ندانستند و همواره تاكيد كردند كه زنان مسلمان با حفظ حدود الهي در تمام صحنه هاي جامعه حضور يابند. ايشان زنان صدر اسلام را الگوي زنان مسلمان دانسته و به زنان ايران اسلامي در هشت سال دفاع مقدس اجازه دفاع دادند.
اين نوشتار را با يادآوري دو جمله از فرمايشات حضرت امام خميني به پايان مي رسانيم.
«زنها هستند كه ملتها را تقويت مي كنند؛ شجاع مي كنند. بانوان در صدر اسلام با مردان در جنگها هم شركت داشته اند. 12/11/58»
«پيروز و سرافراز باد نهضت اسلامي زنان ايران. افتخار بر اين قشر عظيمي كه با حضور ارزشمند و شجاعانه خود در صحنه دفاع از ميهن اسلامي و قرآن كريم، انقلاب را به پيروزي رساند و هم اكنون در جبهه و پشت جبهه در حال فعاليت و آماده فداكاري است.» 5/2/60

معصومه رامهرمزي- روزنامه رسالت