«سید العلماء الاعلام» برگزیده جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی شد

به گزارش نوید شاهد، سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی با حضور دکتر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، منوچهر محمدی از پیشکسوتان تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، جواد منصوری از پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی و جمعی از نویسندگان و ناشران حوزه انقلاب اسلامی، پیش از ظهر امروز، 26 دی‌ماه 1402 در تالار رودکی برگزار شد.

ضعف تاریخ‌نگاری در ایران، نتیجه ضعف علوم انسانی

دکتر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در آیین پایانی «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» سخنرانی خود را با یادی از مرحوم کریم مجتهدی، استاد فلسفه آغاز کرد و در ادامه گفت: مرحوم علی دوانی از جمله معدود روحانیونی بود که ضرورت مستندسازی انقلاب را درک کرد. در سال ۱۳۴۱ اولین کتابی که مجموعه اعلامیه‌های امام را در آن زمان گردآوری کرده بود، کتاب آقای دوانی بود. شاید اگر ایشان این اسناد را جمع نمی‌کرد، امروزه این منابع به دست ما نمی‌رسید. ضعف تاریخ‌نگاری در ایران، نتیجه ضعف علوم انسانی است. در تاریخ‌نگاری صاحب هیچ مکتبی نیستیم.

او ادامه داد: در دوران قاجار جهشی در وقایع‌نگاری و سفرنامه پدید آمده که بی‌سابقه بوده است. یکی از منابع مهم برای شناخت دوره قاجار که می‌تواند نوری بر دوره بعد بتاباند اسناد به جا مانده از همین خاطرات و وقایع‌نگاری‌ها است.

حدادعادل با اشاره به برخی دوره های مهم تاریخ نگاری در کشورمان، وقوع انقلاب اسلامی را بزرگترین حادثه در عمر تاریخ ایران دانست و تصریح کرد: گفت: تاریخ‌نگاری انقلاب ظرفیتی متناسب با انقلاب نداشته است. بُعد انقلاب از نمود آن بسیار بیشتر بوده است. تاریخ‌نگاری آیینه‌ای کوچکی است درباره منظره‌ای بزرگ. حوادثی که از انقلاب گذشته است تا پانزده خرداد و از فاصله پانزده خرداد تا سال ۵۶ که موج نهایی پیروزی انقلاب بود، بسیار مهم هستند و همه باید تدوین شوند.

او ضمن اشاره به نکاتی درباره تحریف و تحریم از منظر مقام معظم رهبری، افزود: ایشان یک بار در تبیین روش دشمن در مقابل انقلاب از دوگانه تحریم و تحریف نام بردند. گویی دشمن یک قیچی برای ریشه انقلاب در دست دارد که این دو تیغه را دارد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به خاطراتی از شکنجه‌هایی که در زندان ساواک تجربه کرده بود، گفت: آیا تعجب‌آورتر از این چیزی هست که پرویز ثابتی مدعی بشود در ساواک شکنجه نبود؟! روز دوم شهریور ۱۳۵۰ من که معلم دانشگاه ملی بودم ساعت یک بعد از ظهر آمدم که وارد منزل خود بشوم، من را دستگیر کردند. شبی که در اوین گذارندم به خاطر نبود جا در محلی که بازجویی صورت می‌گرفت پتو انداختند و همانجا خوابیدم. شاهد بودم که پرویز ثابتی پشت میزی چند متر دورتر نشسته بود و بازجویان دستگیرشدگان را شلاق می‌زدند. ثابتی به بازجویان دستور می‌داد که چه کسانی باید دستگیر شوند. من تا صبح شاهد فریاد کسانی بودم که زیر شکنجه بودند. تحریف تلاش می‌کند همه چیز را عوض کند.

وی افزود: در خاطرات اسدالله علم می‌خوانیم که به شاه می‌گوید عفو بین‌الملل بازرس فرستاده است و با زندانیان مصاحبه کرده است. آن‌ها گزارش داده‌اند که سی درصد زندانیان هنوز آثار شکنجه بر بدنشان مشهود است. شاه در جواب به علم گفت که نگران نباش و به ما قول دادند که این را علنی نکنند. درباره باقی مسائل نیز تحریف وجود دارد.

حدادعادل در پایان توصیه کرد: در مدیریت باید بر تاریخ‌نگاری سرمایه‌گذاری کنیم. دانش‌آموزان علوم انسانی رشته حقوق را بر تاریخ ترجیح می‌دهند زیرا فکر می‌کنند که جذب بازار کار نمی‌شوند و کار تاریخی اهمیت ندارد. موضوع دوم این است که باید تا دیر نشده در همه استان‌ها به ثبت تاریخ اتقلاب کوشید. همچنین باید کتابخانه‌ای مرکزی، خاص تاریخ انقلاب اسلامی به وجود آید که از قبل از ۱۵ خرداد به همه زبان‌ها، انواع منابع را جمع‌آوردی کند. باید از این مجموعه اسناد کتاب‌هایی در سطوح مختلف فکری نوشته شود.

انقلاب اسلامی نقطه عطفی در تاریخ تحولات جهانی بشریت

منوچهر محمدی از پیشکسوتان تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در آیین پایانی «سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی» گفت: من در روز پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، مشغول تحصیل در دوره دکتری رشته روابط بین الملل در آمریکا بودم. اتفاقی که در ایران رخ داد برای من در آمریکا بسیار غیرمنتظره بود.

وی افزود: انقلاب اسلامی با هیچ‌یک از نظریات انقلاب همخوانی نداشت؛ به خاطر دارم که بسیاری از نظریه‌پردازان بعد از پیروزی انقلاب گفتند که انقلاب اسلامی استثنا بود. تدا اسکاچپول که تئوری انقلاب را مطرح کرده بود و شهرت جهانی داشت، با توجه به انقلاب اسلامی نظرات خودش را تغییر داد. انقلاب اسلامی برای من تکلیفی ایجاد کرد و آن اینکه تا زنده هستم در خدمت انقلاب باشم. خدا را شکر می‌کنم که این توفیق به من داده شد که در اجرا و علم و نظر بتوانم رسالتم را انجام دهم.
محمدی افزود: انقلاب اسلامی نقطه عطفی نه تنها در تاریخ ایران و اسلام بلکه در تاریخ تحولات جهانی بشریت است. غربی‌ها به مدت ۳۰۰ سال این مطلب را القا کرده بودند که فقط مسائل مادی می‌تواند موجب تحول باشد. آن‌ها ماتریالیسم را بر جهان حاکم کرده بودند. انقلاب اسلامی با پیروزی‌اش با دستان خالی مقابل بزرگترین قدرت‌ها برای همه ناظران شگفت‌انگیر بود. چگونه یک روحانی می‌آید و انقلاب را هدایت می‌کند و مردم نیز به مبارزه با قدرت می‌پردازند؟

وی ادامه داد: در واقع مسئله معنویت و امدادهای غیبی مجدداً در صحنه سیاست جهانی مطرح شد. اگر امدادهای غیبی و عنایات الهی نبود، امکان پیروزی انقلاب وجود نداشت. در کتاب اخیرم توضیح دادم که انقلاب اسلامی عالم معنا را مجدداً مطرح کرد. این عالم معنا است که توانست سکولاریسم و ماتریالیسم را کنار ببرد و مطرح شود.

محمدی گفت: تحولات بعد از انقلاب همه نشانگر غلبه قدرت معنوی بر قدرت مادی است. بنابراین باید قدر این معجزه الهی را دانست. این معجزه آغاز و زمینه‌ساز ظهوری است که منتظرش هستیم. تا زمانی که این قدرت الهی و ایمان مردم به انقلاب هست، هیچ آسیبی به انقلاب وارد نخواهد شد. جمهوری اسلامی به عنوان ابرقدرت می‌تواند اهداف خودش مانند شکست استکبار را به نتیجه برساند.

خلق ادبیات سیاسی جدید پس از انقلاب اسلامی

جواد منصوری از پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی گفت: در سال ۱۳۵۶ دوران زندان را می‌گذراندم. به خاطر قضیه حقوق بشر، فضایی پیش آمد که بتوانیم دست به قلم ببریم و آثارمان را به بیرون از زندان بفرستیم. من در زندگی‌ام با زندانیان سیاسی زیادی آشنا شدم و متوجه دو ضعف بینشی شدم؛ دریافتم که آن‌ها آن‌طور که باید و شاید نظام استکباری را نمی‌شناسند و سطحی و شعاری و انحرافی به مسائل می‌پردازند. به این دلیل در این زمینه شروع به کار کردم و کتابی به نام ویژگی‌های امپریالیسم نوشتم.
او ادامه داد: دومین زمینه‌ای که احساس کردم ضعفی وجود دارد این بود که درباره نهضت اسلامی و انقلاب مطالب منحرف، ضعیف و تحت تاثیر جریانات انحرافی زیادی وجود دارد. اولین کتاب را در زندان در همین زمینه نوشتم. این دو کتاب مورد استقبال قرار گرفت. ویژگی‌های امپریالیسم در سال‌های اخیر به چاپ بیست و دوم رسید. بعدها نامش را شناخت استکبار گذاشتم و بعد به استعمار فرانو تبدیل شد. هنوز هم این کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. چند کتاب دیگر درباره آمریکا و خاورمیانه نوشتم که درباره معرفی ماهیت امپریالیسم است.
این پیشکسوت تاریخ‌نگاری گفت: انقلاب اسلامی ادبیات سیاسی جدید نیز خلق کرد. در گذشته بسیاری از اصطلاحات را از دیگران می‌گرفتیم. سیر تکوینی انقلاب اسلامی بارها تکمیل و اصلاح شد و نامش به آشنایی با انقلاب اسلامی تغییر کرد. نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که همچنان نتوانسته‌ایم در نظام آموزشی و رسانه‌ای به خوبی مردم را با جریان‌های عمیق انقلابی آشنا کنیم. من به جرات می‌توانم بگویم که بسیاری از مردم با مسائل انقلاب به خوبی آشنا نیستند. جوانان بسیار اهمیت دارند و ما همچنان کارهای انجام نشده داریم.
منصوری ادامه داد: نکته‌ای مهم در سخنان دکتر محمدی وجود داشت که باید به آن بپردازیم و آن هم تفاوت انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی متعلق به جهانیان است. من در چین موردی عجیب دیدم؛ دیدم مسجدی وجود دارد که در بالای آن نوشته است: «اشهد ان علیا" ولی الله». در جایی در آمریکای لاتین دیدم عکسی غیرمنتظره از امام بر دیوارها وجود دارد. آنها می‌گفتند از تلویزون عکس گرفته‌اند و چاپ کرده‌اند! باید با عنایت الهی به این مسیر ادامه دهیم.

برترین آثار از نگاه داوران

در ادامه، آثار برگزیده و شایسته تقدیر این جایزه معرفی شدند. آثار منتخب به شرح زیر است:

■ آثار برگزیده
تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی
ـ تشکیل دولت پهلوی اول و تأثیر آن در فروپاشی نظام ایلی (با تأکید بر ایل بختیاری)، تألیف خدابخش قربان‌پوردشتکی، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران‏‫، ۱۴۰۰، ‏‫۴۵۸ص.

مستندنگاری
ـ جهل مقدس؛ اکبر گودرزی (رهبر گروه فرقان) به‌روایت اسناد، تألیف عباس‌علی بخشی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‏‫، ۱۴۰۰، ۹۷۱ص.

تاریخ شفاهی
ـ ‏‫خانه‌دار مبارز: خاطرات شفاهی اقدس حسینیان‮‬،‏‫ مصاحبه و تحقیق: زهرا احسن‌مقدم و مرضیه ذاکری، ‏‫تدوین: مرضیه ذاکری؛ ‏‫ویراستار: سجاد محمدی و منیره زین‌العابدینی‌رنانی؛ ‏‫تهیه‌شده در واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهۀ فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران‮‬: ‏‫راه‌یار‮‬‏‫، ۱۴۰۱، ۲۴۰ص.

خاطرات و زندگینامه
ـ نظریه‌پردازی در تبعید، تألیف حجت‌الله علی‌محمدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ‏‫۱۴۰۰، ‏‫۵۳۴ ص.

■ آثار شایستۀ تقدیر
مستندنگاری
دو اثر زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند:
ـ انقلاب اسلامی به‌روایت اسناد ساواک: خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی، به‌کوشش مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۴۰۱، ۳ج.
ـ خلخال در انقلاب اسلامی به‌روایت سند و عکس، پژوهش و تألیف سیدمحمدمسعود نقیب، بازنویسی اسناد: جواد کریم‌نژاد؛ تبریز: ریتم‏‫، ۱۴۰۰، ۳۳۶ص.

تاریخ شفاهی
ـ ۸۰ سال تکاپوی فرهنگی: خاطرات فرهنگی سیاسی مرتضی آخوندی، گفت‌وگو و تنظیم: رضا اکبری‌آهنگر، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران، ‏‫۱۴۰۰، ۲۸۰ص.

خاطرات و زندگینامه
دو اثر زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند:
ـ سید العلماء الاعلام: تاریخ شفاهی زندگی، شخصیت و فعالیت‌های شهید محراب آیت‌الله سیداسدالله‌ مدنی دهخوارقانی(ره)، به‌اهتمام سیدمحمدجواد قربی، تهران: شاهد، ۱۴۰۰، ۹۴۲ص.
ـ مهدی عراقی را بکش!: گفت‌وگوهایی دربارۀ شهید حاج مهدی عراقی، تألیف سیدمصطفی حسینی و عبدالرضا نعمت‌اللهی، ویراستار: شیما عالی، تهران: سروش‏‫، ۱۴۰۰، ‏‫۳۰۳ ص.

■ بخش جنبی
ناشران حوزۀ تاریخ انقلاب اسلامی
ـ مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ناشر آثار حوزۀ تاریخ انقلاب اسلامی
ـ انتشارات راه‌یار، ناشر آثار حوزۀ تاریخ انقلاب اسلامی

پیشکسوت حوزۀ تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی
ـ دکتر منوچهر محمدی، مورخ و پژوهشگر پیشکسوت حوزۀ تاریخ انقلاب اسلامی
ـ دکتر جواد منصوری، مورخ و پژوهشگر پیشکسوت حوزۀ تاریخ انقلاب اسلامی

فعال حوزۀ انقلاب اسلامی در فضای مجازی
ـ دکتر حسن محمدی، فعال حوزۀ انقلاب اسلامی در فضای مجازی و مدیر کانال «مدرسۀ انقلاب»

مستندساز حوزۀ انقلاب اسلامی
ـ محمدرضا ورزی، کارگردان سریال «معمای شاه»

خبرنگار: شیما دنیادار رستمی