کتاب‌شناسی عملیات خیبر در آثار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
به گزارش نوید شاهد به نقل از تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، سوم اسفندماه سالروز عملیات خیبر است؛ منطقه هورالهویزه برای این عملیات بزرگ در سال ۱۳۶۲ انتخاب شد. عملیات خیبر، ابتکار عملی بی‌نظیر در جنگ تا آن زمان (سال ۱۳۶۲) به شمار می‌رود. این منطقه می‌توانست جبهه خودی را دوباره از توانایی‌های گذشته بهره‌مند ساخته و دشمن را با وجود پیچیدگی در خطوط دفاعی و طرح‌های پاتک، از امکان مقابله با رزمندگان اسلام محروم سازد. زیرا دشمن تصور نمی‌کرد ایران در هورالهویزه که دارای وسعت زیاد و فاصله قابل ملاحظه‌ای از ساحل تا هدف‌ها بود، دست به عملیات بزند، چون ایران در چهار سال گذشته هیچگاه در این منطقه اقدام به انجام عملیات نکرده بود.
با فرار رسیدن سالروز عملیات خیبر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی نماید و شرح مختصری از هرکدام ارائه نماید.
۱- طبیب زندان دولَه‌تو (روایت دکتر سید مسعود خاتمی) (گفت و گوی یازدهم: تحقیقات و اقدامات کادر پزشکی برای کمک به مجروحان شیمیایی)
کتاب تاریخ شفاهی دکتر سید مسعود خاتمی تحت عنوان «طبیب زندان دوله‌تو» روایت یکی از شخصیت‌های عرصه پزشکی سپاه است و به تبیین نقش معاونت بهداری کل سپاه در جنگ و نقش پزشکان در آن سال‌های پر حماسه و شکوهمند می‌پردازد. مجری کتاب دکتر محمدرضا باقری می‌باشد که طی ۲۷ جلسه در قالب ۱۴ گفتگو از تولد تا انقلاب اسلامی، اسارت در زندان دوله‌تو، فرماندهی استان فارس تا عضویت در شورای عالی سپاه، مسئولیت در بهداری جنگ و کمک به شکلگیری ستاد امداد و درمان و چگونگی تشکیل بسیج جامعه پزشکی و بهره‌گیری از ظرفیت درمانی کشور در خدمت جنگ با دکتر خاتمی گفتگو داشته‌اند. همچنین در بخشی از کتاب به موضوعات تخصص بهداری در جنگ مانند بهداشت در جنگ، مواجهه با عوامل ناشناخته شیمیایی، درمان مصدومان شیمیایی و تحقیقات برای کمک به مجروحان جنگ پرداخته شده است. توجه به تاریخچه تشکیل و توسعه دانشگاه علوم پزشکی حضرت بقیه‌الله (عج) و نقش دکتر خاتمی در تأسیس این دانشگاه و توسعه بیمارستان‌های وابسته به آن و نقش مرکز تحقیقات بیولوژیک در شناسایی شهدا از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب مطرح شده است.
۲- جنگ الکترونیک (روایت علی اسحاقی) (جلسه سیزدهم: اولین گام در هور)
جرقه شکل گیری واحد شنود وقتی زده شد که علی اسحاقی بیسیم روشن عراقی ها را در منطقه دارخوین به غنیمت گرفت. عملکرد موفق واحد شنود تا عملیات فتح‌المبین، سبب شد تا این واحد نوپا با نام واحد جنگ الکترونیک از عملیات بیت المقدس تا پایان جنگ نقش آفرینی کند. از جمله مأموریت های جنگ الکترونیک رصد کردن فعالیت های ارتش عراق از خط مقدم تا بغداد بود. علی اسحاقی در ۲۷ جلسه گفت وگو، شکل گیری، توسعه و مأموریت های این واحد تا سال ۱۳۶۵ و بخشی از لایه های پنهان این دوران تاریخ ساز را بازگو می کند.
۳- مخابرات (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه دوازدهم: عملیات خیبر، گسترش سازمان و خرید تجهیزات، جلسه سیزدهم: توسعه مخابرات رده های تخصصی، جلسه چهاردهم: مشکلات مأموریت مخابرات در هور)
سردار شیرانی‌نژاد در گفت وگوهای صورت گرفته ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزش های اولیه را توضیح داد. پس از آن سردار شیرانی‌نژاد به تناسب سؤال های طرح شده، ابتدا به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره نمود و موضوعاتی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه های مخابرات و نقش آنها در عملیات های مختلف در جبهه های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح کرد. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.
۴- با نوای کاروان (به روایت محمدصادق آهنگران) (گفت و گوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه)
کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی بهداروند می‌باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال‌ها و تأکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آنها پرداخته‌شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونهشناسی و مناسبتشناسی نوحهها، بخش چهارم از شخصیت‌های تأثیرگذار در مسیر زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیتهای فرهنگی برونمرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.
۵- خرمشهر تا فاو (فصل اول: نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر)
کتاب حاضر در دوفصل تنظیم گردیده است. درفصل اول تحت عنوان «نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر» ابعاد و زوایای جنگ از آزادی خرمشهر تا قبل از عملیات والفجر ۸ به صورت اجمالی در هشت مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط قوت و ضعف خودی و دشمن، دستاوردهای نظامی سیاسی و همچنین چگونگی ارتقای خودی در زمینه های سازماندهی و تاکتیک در طول این دوران ازسیر مربوطه می توان دریافت، این مباحث عبارتند از: ۱- فتح خرمشهر ۲- عملیات رمضان ۳- عملیات محدود ) مسلم بن عقیل ـ محرم ( ۴- والفجر مقدماتی ویک ۵- توجه مجدد به عملیات محدود و گسترش جنگ در سراسر مرز (والفجر ۲ و ۳و ۴) ۶- عملیات خیبر: اتخاذ تاکتیک ویژه جهت دستیابی به ابتکار عمل ۷- عملیات بدر و ۸- پس از بدر: گسترش جنگ شهرها و انجام سلسله عملیات محدود (قدس ۱تا ۵ و عاشورا ۴)
فصل دوم کتاب به عملیات بزرگ و سرونشت ساز والفجر ۸ (پیروزی فاو) اختصاص دارد. از ویژگیهای این کتاب دارا بودن فهرست راهنمای موضوعی کتاب جهت سهولت دستیابی محققان آورده شده است.
۶- تنبیه متجاوز (فصل دوم: ابتکار نظامی (اسفند ۱۳۶۲ - دی ۱۳۶۴))
در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷(شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷ با تأکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه را شامل می‌شود.
کتاب تنبیه متجاوز از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.
۷- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان) (فصل ۵: تشدید فشار به ایران)
این کتاب هفت فصل دارد که در آنها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرتهای بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرتهای بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی(ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادام هی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکلگیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیی نکننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمک های اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.
۸ -روند جنگ ایران و عراق ـ جلد دوم (فصل ششم: تحول در تدبیر نظامی)
این کتاب کل دوران جنگ، از زمینه سازی هجوم ارتش عراق تا آتش بس را شامل می شود. در این مجموعه جنگ به پنج دوره زمانی تقسیم شده است و هر دوره در یک جلد گنجانده شده است، به موازات این مجموعه، کتاب «آغاز تا پایان» تهیه و تنظیم شده است که به بررسی کلی و اجمالی جنگ پرداخته است.
کتاب «آغاز تا پایان»، کتاب نسبتا جامع و مختصری است از تهاجم عراق به سرزمین ایران اسلامی تا پایان جنگ که در آن وقایع سیاسی ـ نظامی این دوران بررسی شده است. برخی این کتاب را در امتداد مجموعه پنج جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» می‌دانند اما به لحاظ موضوع بندی جدید و سبک و سیاق فصل‌بندی آن و مهمتر از همه بیان جنگ از آغاز تا پایان در یک جلد، نمی‌تواند در ادامه مجموعه یاد شده باشد و بیشتر به عنوان یک کتاب مستقل قابل ارزیابی است.
یکی از تفاوت‌هایی که این کتاب را از سایر کتب منتشر شده مرکز مطالعات و تحقیقات دفاع مقدس، متمایز می‌کند این است که ملاک تقسیم‌بندی و عنوان فصل‌ها بر اساس سال می‌باشد که نگرشی جدید محسوب می‌شود و سعی شده عناوینی انتخاب شود که وضعیت کلی حاکم بر هر سال جنگ را بیان نماید.
۹- اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)
یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اطلس یگانی منتشر شده است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را به‌عهده داشته است به‌طوری‌که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر تهیه و تدوین شد.
کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد.
اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیاتهای کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند.
در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی‌شده‌اند. عملیاتهای خیبر و والفجر ۸ همچنین نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم به‌عنوان «نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیاتهای کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.
همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.
۱۰- اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات‌هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.
این کتاب ۲۷۲ صفحه ای مشتمل بر ۶ فصل است، گفت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیاتهای آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و بعد از عملیات رمضان ورود می کنیم. فصل بعدی عملیاتهای آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیاتهای سرنوشت‌ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را به‌طور خلاصه شرح داده است. همچنین لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیاتهای کوهستانی هم دارد که جابه‌جایی‌هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.
۱۱ - اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در هشت سال دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)
در این اطلس سعی شده تا با استفاده از نمودار، جدول و عکس عملیاتهای آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه‌آفرینی کرده‌اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ‌ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر تلاش شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحققات دفاع مقدس و همچنین منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ‌نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.
۱۲- اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: تنبیه متجاوز)
اطلس لشکر ۷ ولیعصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) و حماسه‌آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از ویژگیهای این کتاب می‌توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷ ولیعصر (عج) در عملیاتهای مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیاتهای این لشکر، همچنین درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیاتهای لشکر ۷ ولیعصر (عج) اشاره کرد. همچنین معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷ ولیعصر (عج) به عنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس‌هایی است که تاکنون منتشر شده‌اند.
۱۳- اطلس خوزستان در جنگ (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))
اولین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در برابر این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر شد، به اختصار مرور شده است.
کتاب «خوزستان در جنگ » پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان قبل از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همچنین هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دستیابی به آن، پرداخته شده است.
هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.
همچنین، عملیاتهای آزادسازی و عملیاتهای تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین می‌باشد.
۱۴- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)
در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه‌های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همچنین در این کتاب، گزینش رنگها و آرایش صفحات و رنگ‌آمیزی نمودارها و نقشه‌ها، با توجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.
در مقدمه اطلس«جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه‌سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال بخشی از سرزمین‌های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.
۱۵- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))
نگارش این کتاب از سال ۸۶ آغاز شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده‌اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر به‌ویژه کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از ابتدای جنگ تا انتها اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.
ویژگی اصلی اطلس‌ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می‌کند.
ویژگی دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می‌تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی‌کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم از طریق تصویر می‌شود.
کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از:
فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال بخشی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و تلاش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز» ، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».
۱۶- عملیات خیبر (تصرف جزایر مجنون)
در ابتدای کتاب «عملیات خیبر» شناسنامه عملیات مطرح شده است. سپس با مرور بر اوضاع قبل از عملیات خیبر، ضرورت تغییر در شیوه نبرد و تشکیل قرارگاه خاتم الانبیا و وضعیت نیروها و همچنین پشتیبانی همه جانبه دیگر کشورها از عراق در این برهه از زمان بررسی شده است. سپس به جایگاه عملیات خیبر در استراتژی نظامی ایران و دلایل انتخاب منطقه عملیات و موقعیت جغرافیایی این منطقه و همچنین به طرح مانور و سازمان رزم اعم از ارتش و سپاه اشاره دارد. شرح عملیات خیبر که حاکی از بیست روز نبرد و مقاومت طاقت‌فرسا است به همراه نتایج و دستاوردهای این عملیات در ادامه بیان شده است. بازتاب سیاسی عملیات خیبر و واکنش عراق و آمریکا و رسانه های غربی و همچنین بازتاب نظامی این عملیات، عناوین دیگری است که در این کتاب به آنها پرداخته شده است. در پایان نیز به رخدادهای پس از این عملیات از جمله طراحی عملیات در جنوب بصره و منتفی شدن اجرای آن و موقعیت دشوار نیروهای ایرانی پس از عملیات خیبر می پردازد.
کتاب «عملیات خیبر» دارای یک ضمیمه است که به توصیف گوشه‌ای از عملیات خیبر، یادی از شهید حمید باکری و دلاوری‌های وی کرده است. در پایان کتاب نقشه عملیات خیبر برای درک بیشتر خوانندگان از این عملیات قرار داده شده است.
۱۷- آشنایی با جنگ ـ جلد اول (گزارشی کوتاه) (تحول غیر آشکار در جنگ)
این کتاب، به منظور آشنایی با جنگ تهیّه شده و شامل مطالب زیر است: «زمینه سازی هجوم (۲۲/ ۱۱/ ۵۷ تا ۳۰ /۶/ ۵۹)، هجوم سراسری (۳۱/ ۶/ ۵۹ - ۲۷/۱/ ۵۹)، کسب اعتماد به نفس (۳۱ / ۶/ ۵۹ تا ۳۱ / ۶/ ۶۰)، آزادسازی مناطق اشغالی (۳۱/ ۶/ ۶۰ تا ۳۱/ ۶/ ۶۱)، تعقیب متجاوز (۳۱ / ۶/ ۶۱ تا ۳۱ / ۶/ ۶۲)، تحوّل غیرآشکار در جنگ) (۳۱ / ۶/ ۶۲ تا ۳۱/۶/۶۳)، آغاز اقدامات سیاسی (۳۱/ ۶/ ۶۳ تا ۳۱ / ۶/ ۶۴)، تغییر توازن به سود ایران (۳۱ / ۶/ ۶۴ تا ۳۱ / ۶/ ۶۵)، سال سرنوشت (۳۱/۶/ ۶۵ تا ۳۱/ ۶/ ۶۶) و پایان جنگ (۳۱ / ۶/ ۶۶ تا ۲۹/ ۵/۶۷ »). فهرستی از نقشه ها و جداول کتاب در ارتباط با تهاجم هوایی و زمینی عراق در آغاز جنگ، مناطق اشغالی در آغاز و پایان سال اول و دوم جنگ، مناطق عملیاتی به تفکیک سال های دوم تا هشتم جنگ و وضعیت مناطق اشغالی پس از فتح خرّمشهر تا پذیرش قطعنامه ی »۵۹۸ در پایان کتاب ارائه شده است.
۱۸- جنگ ایران و عراق (عبدالحلیم ابوغزاله (وزیر سابق دفاع مصر)) (فصل هفتم: ادامه حملات ایران در اوایل سال ۱۹۸۳)
نویسنده‌ی این کتاب، وزیر دفاع وقت مصر، با یک دید تحلیلی به توصیف و شرح وقایع جنگ ایران و عراق می‌پردازد. از جمله مطالب کتاب، موارد زیر است: «مواضع جهانی قبل از جنگ (مواضع نظامی کشورهای جهان، استراتژی ابرقدرتها در قبال خاورمیانه و خلیج‌فارس)؛ ریشه‌های اختلاف بین عراق و ایران؛ عوامل مؤثّر در سیر جنگ؛ وضعیت صحنه‌ی عملیات (جبهه‌های جنوبی، میانی و شمالی)، اهداف سیاسی ـ نظامی عراق؛ ادامه‌ی حملات ایران در اوایل سال ۱۹۸۳ (حملات ایران علیه «ضدّ انقلاب»، عملیات والفجر سه، جنگ در خلیج‌فارس، تهدید ایران علیه کشتیرانی نفتی، عملیاتهای والفجر چهار و پنج و شش و عملیات خیبر و نتایج و آثار آن)؛ جنگ فرسایشی؛ آخرین حمله‌ی ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶؛ ادامه‌ی جنگ فرسایشی؛ هجوم عراق و دخالت غرب، آخرین حمله ۱۹۸۷-۱۹۸۶، درس‌های از جنگ».
۱۹ - جنگ صدام (گفت‌وگوی پنجم)
کتاب دو بخش دارد که بخش اول آن تألیف و بخش دوم گفت توگو با آخرین فرمانده گارد ریاست جمهوری عراق، ژنرال راعد مجید
حمدانی است. نویسندگان این کتاب کوین ام. وودز، ویلیامسون مورای، توماس هولادی می‌باشند.
اهمیت این کتاب از آن جهت است که اساتیدی از موسسه تحلیل‌های دفاعی دانشگاه دفاع ملی آمریکا با آخرین فرمانده سپاه گارد عراق، ژنرال حمدانی گفت‌وگویی طولانی صورت داده‌اند و آن را در قالب کتاب منتشر کرده‌اند.
حمدانی در این گفت‌وگوها برخی از مسائل مربوط به عملیاتهای ارتش عراق و نیز بعضی از عملیاتهای ایران در دوران جنگ هشت ساله را تجزیه‌وتحلیل کرده است و از دیدگاه خود نقاط قوت و ضعف قوای رزمی طرفین جنگ را موردبررسی قرار داده است.
حمدانی یک نظامی قدیمی عراقی بوده و مدتی را در لشکر و سپس سپاه گارد ریاست جمهوری در عالی‌ترین سطوح خدمت کرده است. او در مدت خدمت خود تجربیات فراوانی را از جنگیدن با نیروهای ایرانی به‌ویژه داوطلبان بسیجی کسب کرده است و دائم به فکر فائق آمدن بر شیوه‌های جنگی رزمندگان اسلام بوده است. بنابراین از گفته‌های وی می‌توان درک کرد که در چه شرایطی جنگجویان ایرانی موفق‌تر عمل کرده‌اند و چرا در برخی عملیات‌ها ناکام مانده‌اند. از سوی دیگر او توانسته تا حدی وضعیت نیروهای رزمی عراق را تشریح نماید و بعضی از مسائل بالاتر از سطوح ارتش را نیز بیان نماید. البته حمدانی از همه مسائل ارتش عراق و جزئیات ابعاد جنگ آگاه و مطلع نبوده و بیشتر به نبردهای زمینی پرداخته است.
۲۰- درس‌های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل ششم: مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲تا مارس ۱۹۸۴)
کتاب درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق جلد اول نوشته آنتونی کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال ۱۳۹۰ توسط حسین یکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می‌خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی‌سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرتهای سیاسی دنیا در کشمکش‌های سیاسی و یا نبردهای روی‌داده در خلیج، سهیم بودند.
این جنگ درس‌های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ‌کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود به‌طور کامل بهره گیرند درحالی‌که ایران مشکل دسترسی به سلاح‌های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازماندهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می‌بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آنها اشاره می‌کنیم.
فصل اول شامل مقدمه‌ی نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه‌های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، ۱۹۸۰، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران ۱۹۸۲ - ۱۹۸۱، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲ تا مارس ۱۹۸۴، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج(فارس)، آوریل ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۶، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶ است.
