بررسی چالشهای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در گفت وگو با عماد افروغ
دکتر عماد افروغ، جامعه شناس و نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار نوید شاهد به تشریح چالش های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت با محور اخلاق پرداخت و اظهار کرد: برای پرداختن به مهمترین چالش پیش روی بسط و نشر اخلاق ایثار و شهادت ابتدا باید کاری تئوریک درمورد اخلاق ایثار و شهادت صورت بگیرد. باید «ایثار» را ذیل «انفاق» تعریف کرد؛ انفاق بزرگترین فعل اخلاقی بشر بوده و حتی از عدالت فردی هم بالاتر است. در عدالت فردی یک نوع خودگرایی وجود دارد به این معنا که «هرچه را برای خود نمی پسندی برای دیگری هم مپسند» اما در ایثار و انفاق چیزی را از خود منع می کنیم که برای دیگری می پسندیم به این صورت که خودمان را محروم می کنیم اما برای دیگری می پسندیم که فعلی متعالی و ویژه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این که انفاق در شرایط خاص یک معنی و در شرایط غیرخاص معنی دیگری دارد، گفت: انفاق در شرایط خاص همان شهادت معنی می شود زیرا انفاق جان می کنیم اما در شرایط عادی همان نوع دوستی و ترجیح دادن دیگران بر خود است. نهادینه کردن فرهنگ ایثار و شهادت منوط به اخلاق متعالی انفاق و ایثار است و باید در اخلاق شناسی روی این موضوع کار شود.
وی اضافه کرد: اگرچه در شرایطی شاهد انفاق و نوع دوستی هستیم اما در شرایط عادی و در بهترین حالت، ترویج کننده اخلاق فردی بوده ایم که به آن «فعل طلایی اخلاق» می گویند و اساس آن همان «هرچه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند» است. افرادی که «فعل طلایی اخلاق» را مطرح کرده اند، می گویند یک «فعل طلایی سفید» هم داریم. این فعل می گوید «با دیگری به گونه ای برخورد کن که دوست داری خدا با تو برخورد کند پس بخشش داشته باش.» اگر بخواهیم اخلاقی را در جامعه نشر دهیم که به اخلاق ایثار و شهادت برسد، در قدم اول باید اصل «طلای سفید» و در ادامه اصل انفاق و بخشش را بسط دهیم.
این جامعه شناس با انتقاد از اخلاقی که در کشور آموزش داده می شود، بیان کرد: اخلاق رسمی که آموزش می دهیم بیشتر اخلاق فردی است و حتی روی خطاهایی که انگشت می گذاریم نیز خطای فردی است. اگر آموزش های اخلاقی در رسانه ملی را بررسی کنیم، نوعاً اخلاق و خطاهای فردی را شامل می شود و در مجموع به خطاهای اجتماعی و اخلاق های اجتماعی توجه نمی کنیم.
باید خطاهای متناسب با حق الناس را گوشزد کنیم
نماینده اسبق تهران در مجلس شورای اسلامی با بیان این که اگر خطاهای اجتماعی را ببینیم خود به خود اخلاق اجتماعی هم مطرح می شود، توضیح داد: برای نمونه درباره «حق الله» و «حق الناس» سخن می گوییم که خداوند «حق الله» را به شرط توبه و رجعت می بخشد اما «حق الناس» را به راحتی نمی بخشد. ما باید خطاهای متناسب با «حق الناس» را گوشزد کنیم. برای مثال می گوییم «فساد»، «تبعیض»، «رانت» و «شایسته ناگماری در مناصب مختلف» که این موارد جزو خطاها و گناه های اجتماعی هستند. زمانی می توانیم انفاق و نوع دوستی را که متوجه دیگری است، نهادینه کنیم که خطاهای اجتماعی را برای مردم جا انداخته باشیم تا وجدان مردم نسبت به این خطاها حساس شود. اگر این حساسیت به وجود آید میل آنها به انقاق و ایثار بیشتر خواهد شد.
این جامعه شناس ادامه داد: در جامعه ای که نگاه فردی غالب بوده و خودخواهی در آن بسط یافته و سیاست زده است نمی توان مروج اخلاق ایثار و شهات بود. بنابراین برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه ایراد ساختاری وجود دارد. نوع آموزش اخلاقی ما فردگرایانه و مبتنی بر «اصل طلایی اخلاق» است و از آنجا که خطاهای اجتماعی کمتر دیده می شود به لحاظ ساختاری نمی توانیم شاهد بسط اخلاق ایثار و شهادت باشیم.
افروغ در پایان با تاکید بر اینکه در نهادینه شدن رفتار فردگرایانه در شرایط عادی تنها مردم مقصر نیستند، گفت: مردم در ته نشین شده های هویت اخلاقی خود اخلاقیاتی دارند که در شرایط بحرانی خود را نشان می دهد و مصداق آن شرایط سیل، زلزله و دوران دفاع مقدس است. اگرچه در شرایط غیربحرانی شاهد اخلاق خودخواهانه در مردم هستیم اما عوامل زیادی به بروز این اخلاق دامن می زنند. کارنامه دولتمردان نشان می دهد در شرایط بحرانی از جنس مردم می شوند اما در شرایط غیربحرانی شکاف فزاینده بین ارباب و رعیت را دامن می زنند و به جای این که خادم باشند، مخدوم می شوند. به این صورت که دروغ می گویند، به نیازهای واقعی مردم توجه نمی کنند و آمارهای غلط می دهند که این موارد باعث می شود در شرایط عادی شاهد فوران و غلیان اخلاق ایثار و شهادت نباشیم.
گفت و گو از نیره دوخائی
