کنکاشی در ابعاد هنری شخصیت دکتر چمران

ادبیات، جلوتر از هنرهای نمایشی

به گزارش خبرنگار نوید شاهد تعداد آثار مرتبط با شخصیت شهید چمران در عرصه ادبیات بیشتر از هنرهای نمایشی است، اما باز همین تلاش های صورت گرفته به حد کفایت نیست و انتظار بیشتری از ادبیات و هنرهای نمایشی به دلیل دامنه وسیع تر و میزان تاثیرگذاری آنها می رود. «چمران به روایت همسر شهید» نوشته «حبیبه جعفریان»، «مجاهد هنرمند» نوشته «مهدی مطهرنیا»، «یادگاران» (کتاب چمران) نوشته «رهی رسولی فر» برخی از این آثار هستند. ضمن این که کتاب های نوشته شده توسط خود شهید چمران از جمله «خدا بود و دیگر هیچ نبود»، «علی زیباترین سروده هستی» و «کردستان» هم برای استفاده علاقه مندان در بازار نشر موجود است.

چمران بر صحنه تئاتر

یکی از معدودترین و البته شاخص ترین کارها در عرصه تئاتر و مرتبط با شخصیت شهید چمران، نمایشی به نام «تکه های سنگین سرب» به نویسندگی و کارگردانی «ایوب آقاخانی» بود که شهریور و مهر سال ۹۴ در سالن چهارسوی مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفت. «پیام دهکردی»، از بازیگران توانای تئاتر در این اثر نمایشی نقش شهید چمران را بازی کرد.

فیلم «چ» اثر تحسین بر انگیز حاتمی کیا

فیلم «چ» ساخته تحسین بر انگیز «ابراهیم حاتمی کیا»، بارزترین و موفق ترین تلاش سینمای ایران درباره شخصیت شهید چمران باشد. این فیلم داستان دو روز از زندگی چمران در پاوه را به تصویر می کشد. حاتمی کیا ضمن اشاره به وجه مبارز چمران، بیش از هر چیز روی شخصیت عرفانی و صلح طلب این شهید تاکید می کند. دیالوگ «کشتن کار ما نیست» که از زبان «فریبرز عرب نیا»، بازیگر نقش شهید چمران جاری می شود، در هم آوایی با همین نگاه است.

از انیمیشن «مصطفی» تا «سیمرغ» و «رقص پرواز»

اگر چه سینمای ایران به جز فیلم «چ» اثر شاخص دیگری با محوریت شخصیت شهید چمران نساخته، اما چند اثر داستانی دیگر در این خصوص ساخته شده؛ از جمله انیمیشن «مصطفی» ساخته «رضا میرکریمی» که اثری از مجموعه «نام ها» است. این کارگردان در هرکدام از قسمت های این مجموعه سراغ یکی از شهدای جنگ رفته است و موضوع ایثار و شهادت را محور اثر قرار داده است. حضور پرویز پرستویی به عنوان راوی «مصطفی» از نکات بارز و قابل اشاره است. پرستویی در بخشی از این انیمیشن در قالب راوی شهید چمران روی تصاویری از چمران و خانواده اش سوار بر ماشین می گوید: «لعنت به سکوت، وقتی یه عالمه حرف برای گفتن داشته باشی و زمانی باقی نمونده باشه.» اما یکی از درخشان ترین آثار درباره شهید چمران، سریال دفاع مقدسی «رقص پرواز» ساخته احمد مرادپور است. این سریال درحالی اثر مهمی درباره این شخصیت است که اصلا او را نشان نمی دهد، اما کاریزمای او پیش برنده درام است. در سریال «سیمرغ» هم که با محوریت زندگی شهیدان خلبان علی اکبر شیرودی و احمد کشوری ساخته شد، بخش هایی به شخصیت شهید چمران اختصاص دارد. در سریال «راستش را بگو» ساخته محمد رضا آهنج هم بخشی از قصه در زمان جنگ می گذشت و ما شخصیت شهید چمران را در لحظاتی می دیدیم. نقش چمران را در این مجموعه امیر آقایی بازی می کرد. علاوه بر اینها کلیپ ها و مستندهایی هم درباره شهید چمران ساخته شده است. از جمله مستندهای ساخته شده درباره این شخصیت می توان به «سردار عشق؛ شهید مصطفی چمران» اشاره کرد که در یکی از برنامه های روایت فتح پخش شد. مهندس مصطفی چمران، برادر این شخصیت در این اثر به عنوان راوی حضور دارد و از شهید چمران می گوید.

سریال با محوریت شخصیت شهید چمران

برای معرفی شخصیت شهید چمران قرار بود سریالی به کارگردانی «جلیل سامان» ساخته شود. مهندس «مهدی چمران» برادر شهید در این باره می گوید: «برای تحقیق در راستای نگارش فیلمنامه این سریال آقای سامان به همراه دستیاران شان یک سال به بنیاد شهید چمران می آمدند و خاطرات و اسناد مختلف را بررسی می کردند. البته این سریال به دلیل مشکلات مالی در مرحله پیش تولید متوقف شده و هنوز مشخص نیست ساخت آن چه زمانی آغاز شود. گروه سازنده اعتقاد داشتند این سریال باید در 45 قسمت ساخته شود اما صدا و سیما بر اینکه 15 قسمت کافی است پا فشاری می کرد.» با توجه به چند بعدی بودن شخصیت این شهید و سریال بستر مناسبی برای معرفی شهید چمران است.

سرودن شعر در رسای شخصیت شهید چمران

سرودن شعر توسط شاعران خوش ذوق هم راه دیگری برای معرفی شهید چمران است که در این حوزه جوانان هنرمند ابیاتی را سروده اند اما بدون تردید باید بیش از اینها کار شود. مهندس «مهدی چمران» برادر شهید در این باره توضیح می دهد: «چند کتاب شعر تا امروز درباره شهید چمران به چاپ رسیده است. مجموعه شعری از آقای «بیگی» هنرمند خوش ذوق درباره این شهید به چاپ رسیده است. علاوه بر اینکه آقای «چمن زادی» از استان خوزستان هم که طبع روانی دارد اشعاری را درباره شهید چمران سروده است و مطالبی را برای سرودن بیشتر در اختیارش قرار داده ایم.»  

چهره ها درباره شهید چمران چه می گویند؟  

شجاعت و صلابت او مثال زدنی بود

«علی جنتی» وزیر سابق فرهگ و ارشاد درباره شهید چمران می گوید: «من در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۴-۳ سال در بیروت با شهید چمران همراه بودم و از نزدیک روحیاتش را می‌شناسم. در فیلم «چ» همان روحیات عاطفی که از او سراغ داشتم به تصویر کشیده شده بود و در این حال شجاعت و صلابت او را می‌شد دید که پیش از این هم در جنگ‌های داخلی لبنان چنین چیزی را از او دیده بودیم.»

انتشار مناجات شهید چمران در صفحه عمو پورنگ

«داریوش فرضیایی» مجری و بازیگر کودکان که اغلب او را به نام «عمو پورنگ» می شناسند چندی پیش در صفحه رسمی اش در اینستاگرام مناجاتی از شهید چمران را منتشر کرد:

خدای من...
هر گاه دلم رفت تا محبت کسی را به دل بگیرد، تو او را خراب کردی،
به هر که و به هرچه دل بستم، تو دلم را شکستی،
عشق هر کسی را که به دل گرفتم، تو قرار از من گرفتی،
هر کجا خواستم دل مضطرب و دردمندم را آرامش دهم، در سایه امیدی، و به خاطر آرزویی، برای دلم امنیتی به وجود آورم، تو یکباره همه را برهم زدی،
و در طوفان های وحشتزای حوادث رهایم کردی
تو این چنین کردی تا به غیر از تو محبوبی نگیرم و به جز تو آرزویی نداشته باشم،
و جز تو به چیزی یا به کسی امید نبندم،
و جز در سایه توکل به تو، آرامش و امنیت احساس نکنم... خدای من.. ترا بر همه این نعمتها شکر می کنم.»

شهید چمران در یک نگاه

شهید چمران در سال 1311 در شهر تهران دیده به جهان گشود و در طول زندگی 49 ساله خود به فعالیت‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون پرداخت. او تمامی دوران تحصیلی خود را همواره با رتبه عالی سپری کرد؛ چه زمانی که در دانشکده فنی دانشگاه تهران رشته الکترومکانیک را به اتمام رساند و چه زمانی که برای اخذ درجه دکتری در رشته پلاسما فیزیک به دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیا آمریکا رفت. شهید چمران علاوه بر آنکه در عرصه‌های علمی، نظامی، اجتماعی و ... بسیار فعال بود، به  هنر نیز علاقه زیادی داشت و آن‌ را به صورت جدی و حرفه‌ای دنبال می‌کرد. او آثار هنری زیادی را بر جای گذاشت که از جمله آنها می توان به تابلوهای نقاشی، مجسمه ها و عکس‌ ها اشاره کرد. شهید چمران در بین هنرهای مختلف نیز به هنر نقاشی علاقه بسیاری نشان می‌داد و از او تابلوهای زیادی با تکنیک رنگ و روغن بر جای مانده است. مفاهیم عمیق و معنوی در آثار هنری شهید چمران به خوبی دیده می شود و در آثارش می توان به نزدیکی او با خداوند پی برد. شهید چمران هیچ گاه خود را در یک سبک منحصر نکرد و در آثارش نشان داد که به سبک‌های مختلفی چون سورئال، اکسپرسیونیسم، رئال و ... به خوبی آشناست و می‌تواند آتار زیبایی را در این سبک‌ها خلق کند. او سرانجام در 31 خرداد 1360 هنر مردان خدا را به عنوان آخرین هنر در زندگی برگزید و در منطقه دهلاویه به شهادت رسید.

تهیه گزارش از رضا افراسیابی     سردبیر:حسین بردبار