دختری از بیت امام (ره) / مروری بر زندگی سیده زهرا مصطفوی

داستان زندگی تحصیلی او افت و خیز، کم ندارد. چه بارها ناچار شد به جبرِ شرایط درس را کنار بگذارد، اما در نهایت توانست خود را علاوه بر عنوان دختر امام )ره(، به عنوان کیی از اساتید برجسته دانشگاهی حوزه فلسفه، بشناساند کند.

دوران ابتدایی زندگی او در قم گذشت و آن گونه که خود تعریف می کند به خاطر جو حاکم بر آن شهر، تحصیلات ابتدایی را نزد دختری مکتب خانه دار می آموزد که به منزل امام )ره( می آید.چه در آن ایام رفتن دختر معممین و روحانیون به مکتب خانه صورت خوشی نداشته و برای این که گرد تهمت به دامان وی و خواهرانش ننشیند و از طرفی از تحصیل و دانش عقب نمانند، با خانمی مکتب دار صحبت می کنند تا در منزل به او و دیگر دختران امام درس بدهد. سیده زهرا مصطفوی تا 11 سالگی به همین منوال تحصیل می کند، اما با ازدواج دختر مکتب دار کلاس های خانگی تعطیل می شود.

اما این اتفاق باعث نمی شود که وی از ادامه تحصیل چشم بپوشد و بر همین اساس یک سری دروس را خود در منزل می خواند و از دختر همسایه نیز می خواهد به او زبان یاد دهد. در این میان از محضر امام )ره( نیز بهره برده و «جامع المقدمات » را می خواند. اما زمانی که زهرا مصطفوی به دنیا آمد، امام خمینی 38 ساله بود.

امام در آن ایام، طلبه ای جوان بود و در قم درس « اخلاق » می داد؛ کلاسهایی که در فیضیه قم مستمعین زیادی داشت و طرح دغدغه ها و دل نگرانی های امام در این جلسات، سبب شد رژیم پهلوی کلاس های درس او را به مدرسه ای کوچک انتقال دهد.

سیده زهرا مصطفوی آخرین دختر امام و پنجمین فرزند او در چنین شرایطی دیده به جهان گشود. به عبارت دیگر تولد او، مصادف شده بود با نخستین جرقه های انتقادی و سپس انقلابی پدرش. اندیشه هایی که سال ها در ذهن و ضمیر امام (ره( بود، در این سال ها ظهور و بروز کرد و همین مساله زندگی دختر کوچک امام را تحت الشعاع قرار داد. دختری که از بعد از پیروزی انقلاب تاکنون، بیش از دختران دیگر امام در صحنه سیاسی و رسانه ای حضور دارد و همین باعث شکل گرفتن برخی شایعات درباره ایشان شد که «اگر منع امام )ره( نبود او به صورت جدی وارد میدان سیاست می شد ». شایعه ای که البته او آن را بارها رد کرده است. گواه سخنانش نیز نقش آفرینی سیاسی در برخی مقاطع یک دهه اخیر است.

اما سیده زهرا مصطفوی بیش از آن که علاقمند به بازیگری در عرصه سیاست باشد، به تحصیل و تدریس علم و دانش پرداخت و ترجیح داد به سهم خود راوی تاریخ شفاهی زندگی، اندیشه ها و آرای امام )ره( باشد. روایتی که از حواشی کلیشه ای به دور است

اوج گیری فعالیت های انقلابی امام (ره) سبب می شود او موقتا درس را کنار بگذارد.

تبعید امام خمینی به عراق و ازدواجش هم مزید بر علت شده و درس و مدرسه را برای مدتی به حاشیه می برد. اما در 28 سالگی دوباره از نو شروع می کند؛ چنانکه خود تعریف می کند: «وقتی بعد از ازدواج به تهران آمدیم حدود 28 ساله بودم؛ رفتم ششم ابتدایی را گرفتم و تصمیم گرفتم که تا حد کنکور پیش بروم. متأسفانه چون آن سال خانم فرخ رو پارسا وزیر شدند، قدغن کردند که بنده کنکور بدم.»

فرخ روپارسا، نخستین نماینده زن مجلس شورای ملی بود. او درکابینه دوم و سوم امیرعباس هویدا، وزیر آموزش و پرورش بود.

اما مخالفت های او نیز نمی تواند زهرا مصطفوی را متوقف کند؛ چرا که وی شش سال بعد شبانه درس خوانده و دیپلم می گیرد و بعد در دانشگاه قبول می شود:

«بعد از گرفتن دیپلم رفتم رشته الهیات، البته به فلسفه هم علاقه داشتم، چون از بچگی هم همیشه به همه چیز اعتراض داشتم و سؤال میپرسیدم و این به دلیل این بود که ذهنیتی استدلالی داشتم. رشته من فلسفه صدرا است یعنی حکمت متعالیه. » حکمت متعالیه نام فلسفه ای است که ملاصدرا آن را تدوین کرد؛ در این مکتب فکری فلسفی علاوه بر حکمت مشا مولفه های دیگری نیز مورد توجه قرار گرفته و امروز بین مکاتب فلسفی بیشترین توجه را به خود جلب کرده است. مولفه دیگر این مکتب عرفان است. چه صدر المتالهین کوشیده مبانی عرفان و فلسفه را متحد کرده و با نزدیک کردن استدلال عقلانی و درک عرفانی، فلسفه ای مطابق با حقایق و مکاشفات عرفانی را پی ریزی کند.

مولفه دیگر حکمت متعالیه، استفاده از آیات و روایات و تدبر درکلام الهی و معصومین است یعنی آمیختن بحث های علمی و استدلال های فلسفی با کلام وحی. تحصیل سیده زهرا مصطفوی در این رشته سبب شد تا بالاترین مدارج علمی را طی کند؛ چنانکه وی بانوی برگزیده کشور در سال 90 شد و همچنین مدیریت گروه کلام و فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه تهران را به عهده بگیرد. از وی مقالات متعددی در این باره منتشر شده است.

ازدواج و پس از آن...

سابقه آشنایی خانواده محمود بروجردی با بیت امام )ره(، به زمانی باز می گردد که حاج احمد بروجردی در اراک، همدرس امام

خمینی می شود. آن گونه که دختر امام )ره( تعریف می کند، امام)ره( تصمیم گیری درباره ازدواج را به خودش محول کرده بود. در سال 1340 زمانی که 19 ساله بوده ماجرای ازدواج او اوج می گیرد. وی آن زمان 4 خواستگار داشته است و محمود بروجردی پنجمین خواستگارش محسوب می شده است. زهرا مصطفوی نقل می کند: «خواستگاری داشتم که از تهران آمده بود؛ ظاهرش را دیده بودم خوب بود و از نظر اداری هم خوب بود. همان موقع امام به من گفتند که این هست و بروجردی هم هست و من گفتم که اگر قرار است شوهر کنم، خوب این یکی بهتر است. خیلی امتیاز داشتند و )امام( گفتند بسیار خوب اگر خودت می خواهی عیبی ندارد و قبول کردند .»

محمود بروجردی فرزند مرحوم حاج شیخ محمد حسین بروجردی و نواده مرحوم آیت الله حاج میرزا مهدی بروجردی بود. او نیز تحصیلات ابتدایی و متوسطه اش را در شهرستان قم گذراند و مقاطع لیسانس فوق لیسانس و دکترا را در دانشکده الهیات دانشگاه تهران سپری کرد. از سال 31 به تدریس در مقاطع گوناگون تحصیلی دبستان تا دانشگاه پرداخت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولیت هایی عهده دار شد. دکتر بروجردی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، به عنوان دبیر ادبیات و دینی، به ترویج معرف اسلامی پرداخته و فعالی تهای علنی سیاسی نداشت، اما در موارد زیادی کار انتقال پیا مهای خصوصی امام)ره( و علما به یکدیگر را انجام می داد.

وی در مناصب مختلفی از جمله مسئولیت در وزارت آموزش و پرورش، قائم مقام وزارت امور خارجه در کابینه شهید رجایی، قائم مقام وزارت ارشاد، ریاست پژوهشگاه علوم انسانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در فنلاند و سرپرست مرکز بین المللی گفت و گوی تمدنها در دولت اصلاحات حضور داشت و همواره در جهت ایجاد ارتباط میان اندیشمندان و اهل فرهنگ و هنر با نظام اسلامی تلاش می کرد.

امام )ره( در مورد وی گفته بودند «که من از بچگی با محمود آشنایی دارم و به دیانت و شرافت او اعتقاد دارم. »آخرین داماد امام خمینی )س( که همواره به تواضع، مردمداری و خوش مشربی مشهور بودند، در هفتم اسفند 1389 پس از طی دور های بیماری، در بیمارستان لاله تهران دار فانی را وداع گفت. او هفت سال از زهرا مصطفوی بزرگ تر بود و در 27 سالگی با آخرین دختر امام )ره( ازدواج کرد و در مراسم عقد، داماد یک حلقه و یک دستبند به عروس هدیه داد.

حاصل این ازدواج دو فرزند به نام های لیلی و مسیح است. لیلی با کیی ازفرزندان آیت الله طباطبایی ازدواج کرده و دو دختر دارد و مسیح بروجردی دیگر فرزند زهرا مصطفوی و مرحوم دکتر بروجردی نیز از مدرسان خوشنام حوزه به شمار می رود.

کودتاچیِ بیت امام)ره(

آن گونه که زهرا مصطفوی در مصاحبه ای با «صدای خاطره » گفته، دوران کودکی پر شیطنتی داشته و بر همین اساس امام خمینی به وی لقب «کودتاچی» می دهد. او می گوید: «در منزل ما، امام آبگوشت دوست داشتند و بیشتر ناهارها غذا آبگوشت بود؛ من آبگوشت دوست نداشتم و چند وقتی که گذشت یک روزی گوشت کوبیده در دست من بود و امام هم وضو گرفته بودند و می آمدند بالا در منزل قم. من ناراحت بودم از اینکه باید آبگوشت بخورم و گوشت کوبیده را پرت کردم. گوشت کوبیده به دیوار چسبید و بشقاب پرت شد. به امام گفتم چه دلیلی دارد ما همیشه باید آبگوشت بخوریم؟ ما چند نفریم در منزل.

خب همه نظر بدهند که هر روز ناهار چه بخوریم. ایشان هیچ چیزی به من نگفتند و بعد به مادرم گفته بودند که هر روز بچه ها را جمع کن و هر روز غذا را به سلیقه یک نفر انتخاب کن. بعد به من گفتند که تو کودتا کردی و مادرم به من گفتند که حاج آقا به شما می گویند کودتاچی ». زهرا مصطفوی در جای دیگر تعریف می کند: « برادرم چون 10سال از من بزرگتر بودند، مایل بودند به ما دستور دهند و من هم بین بچه ها شیطنت خاصی داشتم و به همین دلیل ابا داشتم از اینکه دستوراتش را اجرا کنم.

یک روز به من گفت یک لیوان آب به من بده )امام هم نشسته بودند( گفتم: نمی خواهم. ناراحت شد و خواست مرا بزند که با حمایت امام )ره( فرار کردم. وقتی فرار کردم برادرم رو کرد به امام )ره( و گفت شما اینقدر به ایشان رو می دهید که به من اینطور بگوید. امام درجواب آقا مصطفی فرمودند امروز به خواهرت می گویی یک لیوان آب بده و فردا هم لابد می گویی کفشهای من را هم جفت کن.

شاید همین روحیه خاص وی است که باعث شده او نه تنها مدارج بالای علمی آن هم در رشته فلسفه را طی کند، بلکه سال ها به عنوان رئیس جمعیت ایرانی دفاع از فلسطین همچنین دبیر کل ا تحادیه بین المللی سازمان های غیر دولتی حامی فلسطین، ضمن بازخوانی موضوع فلسطین در آراء و اندیشه های امام )ره( به ضرورت حمایت از سنگرهای مقاومت در منطقه بپردازد و عمده توان خود را در این مسیر بگذارد.

سیده زهرا مصطفوی همچنین در قامت دبیر کل جمعیت زنان ایران، توان زنان نخبه سیاسی،علمی و فرهنگی را گردهم آورده است. شاید بتوان زندگی و آراء سیده زهرا مصطفوی را نمونه ای عینی از بخشی از نگاه امام خمینی )ره( به زنان دانست. نواندیش و روشنفکرانه که هنوز هم آن گونه که باید و شاید درک نشده است

گذری بر کارنامه

دکتر زهرا مصطفوی نام آشناترین دختر امام خمینی)ره( در عرصه سیاست و اجتماع است.

وی دبیر کل تشکل جمعیت زنان جمهوری اسلامی، دبیرکل جمعیت دفاع از ملت فلسطین و دکترای الهیات و عضو هیات علمی دانشکده الهیات )گروه کلام و فلسفه اسلامی( دانشگاه تهران است. زهرا مصطفوی که با مرحوم دکتر بروجردی ازدواج کرده دو فرزند به نام های لیلی و مسیح دارد. لیلی با یکی ازفرزندان آیت الله طباطبایی ازدواج کرده و دو دختر دارد که یکی از آنها با پسر محسن رضایی ازدواج کرده است. مسیح بروجردی دیگر فرزند زهرا مصطفوی و مرحوم دکتر بروجردی نیز هم اکنون درقم ساکن و از مدرسان خوشنام حوزه به شمار می رود .

مدرک تحصیلی:

دکتری تخصصی فلسفه وحکمت اسلامی از دانشگاه تهران در سال 1374

تجارب آموزشی:

تدریس فلسفه، منطق، کلام، مبانی تعلیم و تربیت در اسلام، فلسفه اخلاق ...

تالیفات:

مبانی فکری امام خمینی )ره( ترجمه شده

به زبان فنلاندی/، مترجم: جاکوهاهن آنتیلا

نوآوری های فلسفی صدر المتالهین

تأملات و تحقيقات پيرامون برخی مسائل

فلسفه و کلام

مبانی نظری اخلاق و تربيت اسلامی

شرح قواعد المرام

آب حیات در ظلمات

آوای محمدی رسولان

محصِّل افکار صدرالمتالهین

جستارهایی درباره فلسطین

فعالیت ها و مسئولیت ها:

رئیس و دبیرکل جمعیت دفاع از ملت

فلسطین

دانشیار دانشگاه تهران

دبیرکل اتحادیه بین المللی سازمانهای