جاذبه‌های گردشگری دفاع مقدس ایلام؛ یادمان‌های رشادت و ایثار
به گزارش نويد شاهد ايلام، هشت سال دفاع مقدس برگ زرینی از صفحات تاریخ معاصر کشورمان است. بی‌شک آیندگان نیز در سال‌های آتی افتخار خواهند کرد که زمانی در گذشته تاریخ این مرز و بوم کسانی بودند که با کمترین امکانات در مقابل متجاوزان تا دندان مسلح ایستادند. یکی از عوامل مؤثر در انتقال سینه به سینه فرهنگ دفاع مقدس و فداکاری رزمندگان اسلام، بیان تاریخ و واقعیات جنگ به زبان و ابزار روز است و یادمان شهدا به عنوان نماد هویتی و ارزشی هر استان محسوب می‌شوند.
یادمان شرهانی، شـرهانی دهلران جایی است که بچه‌های گروه تفـحـص زیـر لب زمـزمه می‌کنند: «خاک را یک سو بـزن آرام‌تر خفته اینجا یار مفقودالاثر» اینجا سرزمین گمنام هاست. اینجا سرزمین بی نام و نشان هاست. شـرهـانـی در حـقـیـقـت دشـت شـقـایـق‌هـاسـت، شـرهـانـی در مـفـهـوم عـربـی یـعـنـی دشـت بـاز، مـنطـقـه عـمـلـیـاتـی شـرهـانـی بـا شـهـر تـرکـالـکـی ۱۸۰ کـیـلـومـتـر فـاصـلـه دارد.
شـرهـانـی در ۶۵ کـیـلـومـتـری شـهـرسـتـان دهـلـران واقـع شـده اسـت، ایـن یـادمـان در نـزدیـکـی پـاسـگـاه چـم‌سـری در مـحـدوده فـکـه شـمـالـی نـزدیـک بـه زبـیـدات عـراق و در ۷۰ کـیـلـومـتـری اسـتـان الـعـمـاره عـراق قـرار دارد. رودخـانـه دو یـرج در ۷ کـیـلـومـتـری شـرهـانـی قـرار دارد، ایـن رودخـانـه بـه عـرض بـیـش از ۱۰ مـتـر بـه وسـیـلـه بـاران‌هـای فـصـلـی چـنـد بـرابـر شـده اسـت.
زمـانی کـه تعدادی از رزمندگـان اسلام از لـشـکـر ۱۴ امـام حـسـیـن (ع) کـه از بـچـه‌هـای اصـفـهـان بـودنـد، در حـیـن عـمـلـیـات مـحـرم در حـاشـیـه ایـن رودخـانـه مـسـتـقـر شـده بـودنـد بـه دلـیـل عـدم آگاهـی حـاشـیـه را تـرک نـکـرده بـودنـد تـا ایـنـکـه سـیـلـی نـا‌بـهـنـگـام و بـه دلـیـل بـارش‌هـای فـصـلـی بـاعـث غـرق شـدن ۳۶۰ تـن از فـرزنـدان جـان بـرکـف خـمـیـنـی عـزیـز مـی‌شـود و هـمـگـی بـه فـیـض شـهـادت نـایـل مـی‌آیـنـد. عملیات‌های محرم، والفجر مقدماتی و عملیات والفجر ۱ در این منطقه انجام شد.
معرفی کانال شرهانی: طول ۹۰ کیلومتر از شرهانی تا فکه، عرض ۴ متر - عمق ۶ متر، زمان تأسیس ۱۳۶۰ - مجری طرح رژیم بعث عراق با شرکت‌های فرانسوی.
هدف از ایجاد کانال: انسداد و تأخیر در حرکت نیروهای لشکر اسلام و دیگر ویژگی حفر این کانال انتقال خاک حفاری شده این کانال به نقاط نامعلوم و وجود انواع مین و سیم خاردار که سد کننده حرکت نیروهاست.
بازدید از یادمان شرهانی می‌تواند حاوی درس‌های بزرگ برای آینده باشد.
ارتفاعات قلاویزان یادآور عملیات کربلای یک، نقطه ایثار واقع در ارتفاعات قلاویزان مکان کوچکی در بین هزاران منطقه جنگی و خاطرات دفاع مقدس در کشور است که شاهد ایثارگری‌های رزمندگان دفاع مقدس بوده است و در این منطقه نیز هرگاه در متن ماندگار سرزمین سینه سرخان عاشق قرار بگیریم، وسعت روح و روان مان سرشار از عطر دل انگیز عشق ایثار می‌شود. نوید شاهد ایلام جهت مطالعه علاقمندان به معرفی این یادمان‌ها می‌پردازد.
نقطه ایثار واقع در ارتفاعات قلاویزان مکان کوچکی در بین هزاران منطقه جنگی و خاطرات دفاع مقدس در کشور است که شاهد ایثارگری‌های رزمندگان دفاع مقدس بوده است و در این منطقه نیز هرگاه در متن ماندگار سرزمین سینه سرخان عاشق قرار بگیریم، وسعت روح و روان مان سرشار از عطر دل انگیز عشق ایثار می‌شود.
در نقطه ایثار که در ۸ کیلومتری شهر مهران است می‌توان دشت‌های بزرگ مهران را دید که روزگاری شاهد نبرد‌های مهم دفاع مقدس بوده است و در بدو ورود به این قطعه بهشت عکس و نام عزیزانی گذاشته شده است که در این نقطه در نبردی نابرابر رخت شهادت پوشیدند.
ابتدا باید راجع به منطقه قلاویزان و عملیات‌هایی که در این منطقه رخ داده که کربلای یک ما را به یاد جمله تاریخی امام خمینی (ره) می‌اندازد که فرمود: «مهران را هم خدا آزاد کرد»
ارتفاعات قلاویزان که در جنوب غربی شهر مهران واقع شده است، منطقه‌ای ناهموار و شبه کوهستانی است که پس از کوه «چکه موسی»، با طول تقریبی ۲۲ کیلومتر در امتداد بال‌های دامنه غربی کبیر کوه از سمت شرق به غرب کشیده شده است. بلند‌ترین نقطه قلاویزان قله ۲۶۵ است که در خاک ایران قرار دارد، در خاک عراق نیز قله ۲۲۳ در نزدیکی فرو رفتگی خط مرزی جنوب مهران (شیار میگ سوخته) واقع شده است. سایر بلندی‌های مهم قلاویزان تپه‌های ۲۵۴، ۲۴۴، ۲۴۹، ۲۲۵ و ۱۷۵ می‌باشند که به صورت نواری هلالی شکل از جنوب شرق تا جنوب غرب مهران گسترش یافته‌اند.
این منطقه با وجود پستی و بلندی‌های تپه ماهوری شکل، از موقعیت مهم نظامی برخوردار می‌باشد به طوری که با استقرار بر روی بلندی‌های اصلی آن، کیلومتر‌ها دشت، آبادی و شهر‌های پیرامونی مانند مهران، زرباطیه و بدره عراق در سیطره دید قرار می‌گیرد. دشمن در زمان اشغال مهران با ایجاد میادین مین، سیم خاردار و کانال در دامنه شمالی ارتفاعات قلاویزان شرایط سختی را در نفوذ به مواضع خود به وجود آورده بود. در عملیات والفجر ۳ این محدوده در محور عملیاتی قرارگاه فتح ۲ قرار داشت و نیروهای لشکر ۴۱ ثارالله (ع) برای نفوذ به مواضع دشمن و دستیابی به قلاویزان تلاش گسترده‌ای انجام دادند، اما به دلیل عمق و پیچیدگی موانع، این امکان فراهم نشد و پیکر مطهر بسیاری از شهدا تا زمان عملیات کربلای ۱ در این محور باقی ماند و هم اکنون بقایای موانع دشمن در این منطقه همه ساله مورد بازدید زایران آثار دفاع مقدس قرار می‌گیرد.
نبرد والفجر ۳
سلسله نبرد‌های بزرگ سال دوم جنگ تحمیلی با پیروزی‌های پی در پی رزمندگان منجر به فتح خرمشهر شد، اما پس از آن با پدافند مستحکم عراق، سایر عملیات‌ها نتایج تاثیر گذاری را به بار نمی‌آورد و وضعیت رکود بر جبهه‌ها حاکم شده بود، در این شرایط دستیابی به پیروزی تضمین شده و وارد آمدن تلفات و خسارات سنگین به دشمن می‌توانست وضعیت موجود را دگرگون سازد.
بر این اساس فرماندهان نظامی با بررسی همه جانبه خطوط مختلف جبهه‌های نبرد، منطقه عمومی مهران را برای انجام عملیات برگزیدند.
اهداف پیش بینی شده برای عملیات والفجر ۳ به قرار زیر بود: ایجاد بستر مناسب برای طراحی نبردی بزرگ از طریق گرفتن جناح از دشمن، تحمیل خطوط پدافندی گسترده به دشمن با استقرار نیروهای خودی بر ارتفاعات، کاهش تمرکز پدافندی و نیرویی دشمن در منطقه جنوب شرقی عراق، انهدام نیرویی و تجهیزات دشمن، تامین محور ارتباطی ایلام – مهران – دهلران و خارج کردن شهر مهران از زیر دید و تیر دشمن و آزادسازی روستا‌های اطراف آن
موقعیت جغرافیایی عملیات والفجر ۳
میدان نبرد والفجر ۳ از شمال به ارتفاعات کولگ و از جنوب به ارتفاعات قلاویزان محدود می‌شد که علاوه بر شهر مهران، روستا‌های اطراف و پاسگاه‌های مرزی، رودخانه‌های کنجانچم و گاوی، دشت مهران، تپه‌های کله قندی، ۳۴۳ و غلامی را در بر می‌گرفت.
ارتش عراق برای تامین امنیت یگان‌های خود و پدافند مطمئن، حجم وسیعی از موانع مصنوعی شامل میادین مین متنوع، سیم‌های خاردار در اشکال مختلف، کانال‌های ضد نفر و ضد تانک و سنگر‌های کمین ایجاد کرده بود. این حجم موانع در محور قلاویزان عمق و گستردگی بیشتری داشت به طوری که در محور مهران – بهرام آباد و رودخانه کنجانچم حداکثر عمق موانع ۳۷۰ متر بود، اما در محور قلاویزان عمق موانع به بیش از ۶۰۰ متر می‌رسید.
عملیات کربلای ۱
پس از عبور موفق رزمندگان اسلام از اروند رود و تصرف شهر بندری فاو، ابتکار عمل و برتری نظامی ایران آشکار گشت ارتش عراق برای مقابله با این وضعیت، اقدام به اجرای سلسله تک‌های موضعی در سراسر جبهه‌ها نمود که آن را دفاع فعال می‌نامید.
وضعیت نامساعد خطوط پدافندی ایران در مهران و موقعیت برتر عراق با استقرار بر روی قلاویزان سبب شد تا دشمن با استفاده از غفلت یگان‌های پدافند کننده خودی، شهر مرزی مهران را در روز‌های پایانی اردیبهشت سال ۱۳۶۵ اشغال کند و. پس از اشغال مهران، ارتش عراق خود را برای تک در مناطق دیگر آماده می‌کرد و احتمال می‌رفت سومار و قصرشیرین نیز توسط دشمن سقوط کند. در این شرایط نبرد کربلای ۱ با هدف آزاد سازی شهر مهران و دستیابی به مرز در قلاویزان به منظور خنثی نمودن تلاش‌های دشمن طراحی و اجرا شد.
موقعیت جغرافیایی عملیات کربلای ۱
میدان نبرد کربلای ۱ از همان ویژگی‌های طبیعی میدان نبرد والفجر ۳ برخوردار بود با این تفاوت که دامنه گسترش دشمن از شمال تا تپه‌های نمه کلان بو کوچک و رضا آباد و از جنوب تا شیار‌های شرقی مهران می‌رسید. علاوه بر این دشمن با توسعه موانع در دشت، عمق و گستردگی آن را در منطقه اشغالی افزوده بود به طوری که با تخریب مناطق مسکونی و تجاری شهر مهران، موانع و مواضع جدیدی شامل خاکریز‌های پدافندی، کانال‌های ضد نفر و ضد تانک، میدان‌های متنوع مین و سیم خاردار، سنگر های حفره روباهی و سنگر‌های کمین پوششی ایجاد کرده بود و با تلاش شبانه روزی یگان‌های مهندسی رزمی خود هر روز بر وسعت و استحکام آنها می‌افزود.
یادمان نقطه ایثار در منطقه عملیاتی قلاویزان در مهران ما را به یاد ۷۰ شهید تفحص شده در این نقطه می‌اندازد که در حال حاضر یکی از یادمان‌هایی است که توسط کاروان‌های راهیان نور مورد بازدید قرار می‌گیرد.
شهر مرزی مهران در فاصله ۸۵ کیلومتری جنوب غربی ایلام، یکی از آوردگاه‌های دفاع مقدس است که بیش از شش هزار رزمنده در این منطقه به درجه رفیع شهادت نایل آمدند، این یادمان هر ساله مورد بازید راهیان نور می‌باشد.
یادمان شهدا قرارگاه امیرالمؤمنین (ع)
فلسفه تأسیس و نامگذاری قرارگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) : در ورودی قرارگاه، تپه‌ای بلند قرار دارد که در سال ۵۸ قبل از شروع جنگ، پیرمردی از اهالی روستای بانروشان، آقا امیرالمؤمنین (ع) را در عالم رؤیا می‌بیند که امام (ع) به وی می‌گویند: روی این تپه پرچمی و در پایین تپه خانه‌ای برایم بنا کن؛ که ایشان با قراردادن یک پرچم …اتفاقاً در سال دوم جنگ به پیشنهاد فرماندهان سپاه، قرارگاه امیرالمؤمنین (ع) تأسیس و خانه امیرالمؤمنین (ع) بنا گذاشته می‌شود و به عنوان مرکز طرح ریزی عملیات‌های لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین (ع) استان ایلام، قدمگاه همه شهیدان و رزمندگان استان در طول دفاع مقدس می‌گردد.
قرارگاه امیرالمؤمنین (ع) در ۳۵ کیلومتری (جاده قدیم) و جاده فعلی آن در ۲۱ کیلومتری شهر ایلام واقع است. در منطقه‌ای به نام «بانروشان» میان یک سلسله ارتفاعات دیواره مانند و نفوذ ناپذیر قرار گرفته است. این قرارگاه در سال ۱۳۶۰ برای سازماندهی و اعزام نیرو به محور‌های عملیاتی میمک، مهران، چنگوله و دهلران ایجاد شد و در سال ۱۳۶۱ مرکز فرماندهی محور‌های عملیاتی استان ایلام بود. اواخر سال ۱۳۶۱ با تشکیل رسمی تیپ ۱۱۴ امیرالمومنین (ع) این مکان به عنوان مقر اصلی فرماندهی این یگان برگزیده شد. این قرارگاه در هدایت عملیات آزادسازی مناطق عمومی مهران نقش مهمی را ایفا کرد. پس از ارتقاء تیپ به لشکر ۱۱ در اواخر سال ۱۳۶۵ این قرارگاه به مرکز فرماندهی لشکر ۱۱ ارتقاء یافت و تا هم اکنون نیز یکی از مقر‌های نظامی دفاع مقدس می‌باشد که به همان صورت قبلی باقی است، لذا برای نگهداری آن باید تلاش شود و هم اکنون به عنوان یک مکان معنوی در مراسمات مختلف مذهبی و راهیان نور از آن استفاده می‌شود.
از ویژگی‌های این قرارگاه؛ ظرفیت ۴۰۰ نفری اسکان، داشتن حسینیه، شهید گمنام، مکان‌های بازدید و سنگر‌های به جا مانده از دفاع مقدس و سرویس‌های بهداشتی می‌باشد.
قابل ذکر است در این مکان از سال ۹۷ تاکنون ایستگاه صلواتی برای اسکان و پذیرایی زائران در ایام اربعین برپا می‌شود.
معرفی یادمان سه راهی جندالله (تنگه نیاز) که توسط آیت الله حیدری ایلامی (رحمه الله) به این نام نامگذاری شده است، سه راهی جندالله در ۲۴ کیلومتری شهر ایلام محل اتصال جاده ایلام-سرنی، صالح آباد و مهران می‌باشد که در دهانه تنگ نیاز واقع شده و تا میمک ۲۰ کیلومتر فاصله دارد.
پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، در ۲۸ تیرماه ۱۳۶۷ ارتش عراق به ایلام حمله کرد و تا سه راهی جندالله پیش آمد که با مجاهدت‌های برادران ارتشی و رزمندگان لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین (علیه السلام) به همراه مردم و عشایر غیور ایلام تحت فرماندهی لشکر ۱۱ امیر المومنین (علیه السلام) ایلام و تلاش جان برکفان هوانیروز ارتش، از پیشروی دشمن ممانعت به عمل آمد.
آتش توپخانه سپاه و ارتش تأثیر فراوانی بر سدِ این پیشروی و سر در گم شدن یگان‌های دشمن گردید. مین گذاری اطراف جاده سرنی-میمک توسط مهندسی رزمی لشکر ۱۱ امیرالمؤمنین (علیه السلام) باعث انهدام تعدادی از تانک‌ها و نفربر‌های دشمن گردید. نهایتاً پس از این درگیری شدید بین دو طرف، ارتش عراق متحمل خسارات زیادی شده و مجبور به عقب نشینی گردید. این سه راهی از سمت راست به میمک، مستقیماً به صالح آباد و ادامه این مسیر به مهران منتهی می‌شود. ضمناً این منطقه توسط آیت الله حیدری ایلامی (رحمه الله) به «سه راهی جندا…» نامگذاری شده است.
