آويني را دوباره بخوانيم!

به گزارش خبرنگار نويد شاهد، تنوع موضوعي كتب شهيد آويني از ولايت فقيه تا گرافيك، از ژاپن تا كربلا و از سينما گرفته تا خرمشهر را در بر مي گيرد. غالب كتاب ها مشتمل بر مجموعه مقالاتي است كه الزاماً توالي نگارش آنها مانند ترتيب قرار گرفتنشان در كتاب نيست و ممكن است هر كدام در فضا و زماني متفاوت نوشته شده باشند. دانستن موضوع و آگاهي از سطح كتاب هاي اين سيد بزرگوار مي تواند كمك كند تا با مشاهده يك تفاوت لحني در هر كدام از كتاب ها سرخورده نشويم.


1- گنجينه آسماني؛ اين بار روايت فتح را نبينيد، بخوانيد
صداي لطيف و آرامش بخش راوي روايت فتح را يادتان هست؟ اگر مجذوب جملات و ادبيات به كار رفته در آن هستيد ميتوانيد با ورق زدن كتاب «گنجينه آسماني» با آنها ديداري تازه كنيد. شهيد آويني قريب صد و هفتاد اثر مستند ساخته است كه 63 تاي آنها مجموعه روايت فتح است. اما گنجينه آسماني كه متن گفتارهاي فيلم هاي مجموعه روايت فتح است، متن گفتارهاي چند برنامه ديگر را نيز در خود دارد. اين برنامه هاي مرتبط با جنگ از اواخر سال 1370 و پس از فرمان مقام معظم رهبري مبني بر تأسيس مؤسسه فرهنگي روايت فتح، ساخته شدند و سيدمرتضي آويني حين ساختن يكي از همين برنامه ها بود كه در فكه به شهادت رسيد.
شايد اگر راوي روايت فتح هم در برنامه اش فقط به توصيف صحنه ها و بيان ارتباط آنها با يكديگر پرداخته بود، خواندن دوباره شان لطفي نداشت اما اينچنين نيست. راوي سعي مي كند با ذكر ماهيت تاريخي اتفاقات و ارزش آن در جهت اقامه قسط و عدل در سراسر جهان، عمق تاريخي صحنه ها را ارايه كند و مخاطب خويش را همواره ناظر بر اين اعماق نگاه دارد و با ذكر معاني اعتقادي اعمال و اتفاقات، همواره ارزش اعتقادي ماجرا را به مخاطب خويش گوشزد كند.
اين كتاب شايد خوشخوان ترين و ساده ترين كتابي باشد كه با نام سيد شهيدان اهل قلم منتشر شده است. ضمناً بخشي از اين كتاب با عنوان «شهري در آسمان» و «با من سخن بگو دوكوهه»، به صورت جداگانه منتشر شده اند.


2- مباني توسعه و تمدن غرب؛ شهيد آويني و فساد اقتصادي!
شهيد آويني در كتاب «مباني توسعه و تمدن غرب» ابتدا به ارائه تعريفي از توسعه مي پردازد و در ادامه آراء متفكران غربي را در اين زمينه نقد مي كند. او با آوردن شاهد مثال هايي از انحطاط خانواده و محيط زيست و... در تمدن غرب، پنبه توسعه يافتگي اين جوامع را ميزند. شهيد آويني در فصلهايي با عنوان «از ديكتاتوري پول تا اقتصاد صلواتي» و «و ما ادريك ما البانك؟» به بيان مباحثي درباره اقتصاد مي پردازد. داشتن گوشه چشمي به سيستم آموزشي و نسبت آن با توسعه يافتگي و همچنين نقد مندرجات كتب تاريخ رسمي را كه بر اساس اعتقادات غيرواقعي مورخان عصر جديد نگارش يافته از ديگر مباحث اين كتاب است.
اين كتاب براي آشنايي با نگاه شهيد آويني به غرب و تمدن آن بسيار مفيد است و از طرفي به نوعي غايت و هدفي را كه او براي جامعه اسلامي متصور است بيان مي كند. با خواندن چند خط بالا و موضوعات مطرح شده در اين كتاب احتمالا متوجه شده ايد كه مباحث مطرح شده توسط آقا مرتضي تا چه حداز مسائل مبتلابه امروز ماست. شايد فساد اقتصادي باعث شود تا نگاه اين شهيد به بانك و شركت هاي چند مليتي بيشتر به چشم بيايد!

 3- آغازي بر يك پايان؛ و اما ناگهان امام خميني(ره)
خواندن نظرات شهيد آويني درباره غرب وقتي تكميل مي شود كه آراء او درباره انقلاب اسلامي را به عنوان حركتي تمدني در برابر غرب بدانيد. «آغازي بر يك پايان» مجموعه مقالات شهيد آويني درباره انقلاب اسلامي است. نويسنده در بخش اول به امام خميني(ره) و ولايت فقيه مي پردازد و در بخش دوم مسايل فرهنگي و اجتماعي مبتلا به انقلاب و نظام اسلامي را طرح و بررسي مي كند. بخش سوم كتاب دو مقاله در مورد بوسني و هرزگوين است. اما بخش چهارم در پنج مقاله به وضعيت معنوي جهان معاصر و حركت باطني انقلاب اسلامي در آن مي پردازد.
كتاب آغازي بر يك پايان يكي از بهترين منابعي است كه مي توان براي شناخت ريشه تحليل ها و نظريات شهيد آويني در باب غرب خواند. با خواندن آغازي بر يك پايان، به وضوح مي توانيد از آبشخورهاي نظريه هاي سينمايي اين متفكر آگاهي پيدا كنيد. همان نگاهي كه شهيد آويني به انسان و جايگاه او در تناسبات امام و امت دارد و همچنين غايتي كه براي انسان انقلابي و مومن متصور است، بن مايه تحليلها و نظريات هنري اوست.

 4- آيينه جادو؛ آنچه مرتضي در خشت خام ديد
اگر تشنه نگاهي جديد، ناب و الهي به سينما هستيد سه گانه آيينه جادو را از دست ندهيد. شايد عجيب باشد كه كتابي را كه دو دهه پيش چاپ شده داراي نگاه نو و جديد بدانيم اما اين حقيقتي است كه با خواندن اين سه كتاب شما هم آنرا تصديق خواهيد كرد. شهيد آويني در جلد اول اين كتاب –كه در زمان خود او منتشر شد- به تامل درباره ماهيت سينما مي پردازد و به دور از نگاه غربزده رايج، مسائل جديدي را مطرح مي كند. طرح مباحثي درباره جذابيت در سينما، زبان سينما، سينما و اوقات فراغت و همچنين مقالاتي درباره سينما و تلويزيون مطالبي است كه جلد اول آيينه جادو را تشكيل مي دهد. از خصوصيات اين كتاب اين است كه هم به درد عموم علاقه مندان سينما ميخورد تا طعم نگاه خاص آويني را بچشند و هم براي مخاطبان حرفه اي سينما مفيد است تا با خواندن مطالبي درباره مونتاژ و يا يك بحث مفصل در باب جنبه هاي گوناگون و ابعاد زيبايي شناسانه فيلم سازي با نظر به جوهر و ذات سينما، راهي نو را در مسير فيلم سازي خود بيابند.
تمام نقد هايي كه سيدمرتضي آويني در فاصله سال هاي 1368 تا 1372 بر فيلمهاي سينمايي نوشته به اضافه دو سه مقاله سينمايي ديگر، جلد دوم كتاب آيينه جادو را تشكيل مي دهد؛ كتابي كه اولين بار در سال پس از شهادت او به چاپ رسيد. اين نقدها شامل اغلب فيلم هاي مهم جشنواره نهم، دهم و يازدهم فجر مي شوند. ضمن آنكه دو مقاله ابتداي كتاب هم با تأكيد بر فيلم هاي جنگي به نمايش درآمده در جشنواره هفتم نوشته شده اند. البته در اين كتاب نبايد انتظار ساختار و حجم نقدهاي سينمايي رايج را داشته باشيد.
شايد يكي از جالب ترين بخش هاي اين كتاب مقاله اي با عنوان عالم هيچكاك است كه نويسنده با ارائه تفسيري جامع و استثنايي درباره ويژگي فيلم هاي آلفرد هيچكاك، نسبت سينما و ادبيات در آثار او، معناي راز در قصه هايي كه او تعريف مي كند و مفهوم گناه، ترس، وسوسه و معما در آثار او را بيان مي كند.
جلد سوم آيينه جادو براي اولين بار در سال 1378 به چاپ رسيد و با انتشار آن كار گردآوري و تنظيم نوشته ها و گفته هاي سينمايي مرتضي آويني به پايان رسيد. اين كتاب باقيمانده آثار تأليفي، همچنين سخنراني ها و مصاحبه هاي مؤلف را دربردارد.
«سينما، مخاطب» عنوان مطلبي از اين كتاب است كه حاوي متن سخنراني مؤلف در سمينار بررسي سينماي پس از انقلاب و پاسخ هاي كتبي به نامه هاي اعتراض آميزي است كه از سوي جريان غربزده سينما در همان سمينار خطاب به سخنران نوشته شده بودند. اين پرسش و پاسخ ها علاوه بر آنكه جذاب اند نوعي جمع بندي آخرين عقايد آن شهيد درباره سينما، روشنفكري، عرفان زدگي و هنر مدرن محسوب مي شوند.

 5- حلزونهاي خانه به دوش؛ آب در لانه روشنفكرها
لحن شهيد آويني در مقالات كتاب حلزون هاي خانه به دوش كمي متفاوت است و كلمات و عبارات هم پيچدگي برخي كتاب ها را ندارد. همين امر هم موجب شده است تا اين كتاب يكي از پر مخاطب ترين آثار اين شهيد باشد كه البته در اين امر نبايد موضوع كتاب را نيز كم اثر دانست. نويسنده در اين كتاب به جنگي تمام عيار با روشنفكران وادي فرهنگ و هنر برخاسته و با مقالات و يا جوابيه هايي كه به برخي نوشته هاي آنها داده اين قشر را رسوا كرده است. شهيد آويني خودش مي گويد: «من با زندگي به سبك و سياق متظاهران و روشنفكران آشنا نيستم؟! خير من از يك راه طي شده با شما حرف مي زنم. من سالهاي سال در يكي از دانشكده هاي هنري درس خوانده ام، به شبهاي شعر و گالري هاي نقاشي رفته ام، موسيقي كلاسيك گوش داده ام.ساعت ها از وقتم را به مباحث بيهوده درباره چيزهايي كه نمي دانستم گذرانده ام. من هم سال ها با جلوه فروشي و تظاهر به دانايي زيسته ام. ريش پروفسوري و سبيل نيچه اي گذاشته ام». پس عجيب نيست كسي كه با ادا و اطوارهاي روشنفكري آشناست و چم و خم رفتارهايشان را مي شناسد بتواند نقدي جانانه بر آنان داشته باشد. نقدهاي شهيد آويني در اين كتاب به شدت خواندني است چرا كه هنوز هم با همين مطالب مي توان جواب روشنفكرها را داد و به ريش نداشته شان خنديد!


6- رستاخيز جان و انفطار صورت؛ دستگيري از ساير هنرها
اگر كسي خيلي اهل سينما نباشد شايد كمي دلگير شود كه چرا شهيد آويني فقط به سينما پرداخته است. اما اينطور نيست و كتاب «رستاخيز جان» دليلي بر اين مدعاست. اين كتاب از ميان مجموعه مقالاتي است كه در سال هاي 1368 تا 1371 در حوزه هنر و ادبيات و فرهنگ نگارش يافته و در مطبوعات به چاپ رسيده اند، گزينش شده است. اين كتاب شامل چهار بخش است. بخش اول به ادبيات و زبان فارسي اختصاص يافته است. بخش دوم كتاب، سه مقاله در حوزه فرهنگ را در خود جاي داده است. شهيد آويني طي دو مقاله اين بخش به بحث تهاجم فرهنگي پرداخته است. بخش سوم شامل سه مقاله در مورد همه گيرشدن رسانه هاي جمعي جديدتر نظير ويدئو و ماهواره است و مقاله معروف «انفجار اطلاعات» در اين بخش قرار دارد. بخش چهارم، دو مقاله متفاوت را در خود جاي داده است؛ يكي در مورد وضع تئاتر در مواجهه با سينما و تلويزيون، آيا تئاتر زنده مي ماند و ديگري كه كتاب با آن به پايان مي رسد منشور تجديد عهد هنر؛ پيام امام خميني در تجليل از هنرمندان متعهد.
شهيد آويني در كتابي ديگر هم به هنرهايي غير از سينما پرداخته است. «انفطار صورت» شامل شش مقاله همراه با دو يادداشت ناتمام درباره هنرهاي تجسمي است و احتمال به مذاق دستداران گرافيك خوش خواهد آمد. ديد كلي كه بر تمام مقالات كتاب سايه انداخته، نگاهي تأويلي بر هنر گرافيك، مباني، سير تاريخي و ماهيت آن است. نويسنده معتقد است هنر با سفارش مي ميرد و در عين حال بر آن است كه هنر گرافيك ماهيتا سفارش پذير است. توضيح اين پارادوكس، در مقاله دوم كتاب آمده است كه عنوان آن گرافيك و انقلاب اسلامي است. آخرين و مفصل ترين مقاله كتاب، نقاشي براي نقاشي است كه در آن، نويسنده به تبيين آفاق نقاشي نوين مي پردازد. بديهي است كه اين كتاب بيشتر به درد مخاطبان حرفه اي هنرهاي تجسمي مي خورد.

7- حكومت فرزانگان؛ كدام راي؟ كدام مشروعيت؟
شهيد آويني در اين كتاب مروري بر مباني حاكميت سياسي در اسلام دارد. كتاب حاصل گردآوري پاره‏اي دست نوشته‏ها از شهيد سيد مرتضي است كه پيرامون موضوع ولايت فقيه و حاكميت سياسي در اسلام به رشته تحرير درآمده است. اين مقالات در زمان حيات شهيد، در مجله اعتصام منتشر شده است و براي اولين بار توسط مؤسسه فرهنگي هنري شهيد آويني به صورت اين كتاب به چاپ رسيده است.
بخش اول به بحث راي اكثريت، بخش دوم به آزادي عقيده و بخش سوم به مساوات اختصاص دارد. نويسنده در خلال اين مباحث يك دوره مباني مشروعيت در حكومت اسلامي را مرور ميكند و برخي شبهات موجود را جواب مي­دهد. حتما تعجب نخواهيد كرد اگر بگوييم كه متن كتاب كمي سنگين است و خيلي مناسب خواندن جلوي تلويزيون يا در مترو و اتوبوس نيست!

 8- فردايي ديگر؛ آخرين ميخ ها بر تابوت غرب
اين كتاب از آن جهت اهميت دارد كه شهيد آويني خود از ميان نوشته هايش آن را گلچين كرده و به دست انتشار سپرده است. از لحاظ موضوعي نيز گرچه مقالات به ظاهر پراكنده مي نمايند اما مي توان آنها را در دو بخش دسته بندي كرد. بخش نخست، مجموعه سه مقاله است كه به فهم و تفسير عالم غربي در وجوه گوناگون آن پرداخته و بخش دوم، از چهار مقاله با موضوع شعر تشكيل شده است و در آن، عالم اشراقي و ديني كه در اين عرصه از ادبيات جلوه گر است، تبيين گرديده است.
كساني كه سنشان قد مي دهد حتما به خاطر دارند كه چطور در سالهاي ابتدايي دهه هفتاد كشور ژاپن بعنوان يك الگوي دست يافتني از توسعه يافتگي مطرح و حتي عبارت ژاپن اسلامي نقل محافل بود. شهيد آويني در مقاله سرزمين آفتاب كه در كتاب فردايي ديگر منتشر شده است به تحليل ويژگي هاي قومي مردم ژاپن كه آنها را براي بسط تمدن غربي در سرزمين خود و پذيرش همه جانبه آن آماده كرده و موجبات توسعه شگفت انگيز اقتصادي و تكنولوژيك آن را فراهم آورده است مي پردازد.
بايد بر اين نكته تاكيد كرد كه مقالات بخش اول اين كتاب داراي عبارات و اصطلاحاتي ثقيل است كه چون نويسنده در اين كتاب به آراي متفكران غربي –مثل يونگ- اشارات و نقدهايي داشته است، ناگزير مي­نمايد. به هر حال اين كتاب براي خواندن نياز به كمي ورزش و آمادگي ذهني دارد.


9- فتح خون؛ امضاء با خون
فتح خون شهيد آويني فضايي كاملا متفاوت با ديگر آثار او دارد و تنها كمي به متن هاي او در روايت فتح –كتاب گنجينه آسماني- پهلو ميزند. نويسنده كه در اين كتاب خود را راوي مي خواند هم حوادث و اتفاقات را روايت مي كند و هم با عبور از ظاهر سعي مي كند به باطن حوادث هم نقبي بزند. در ده فصل، از هنگام شهادت امام حسن مجتبي (ع) در چهل و نهمين سال هجرت رسول الله تا دهم محرم شصت و يك هجري و عجيب است كه نوشته با شهادت عباس بن علي (ع) نيمه تمام مانده است. شهيد آويني فصل آخر كتاب را با شهادتش نوشت.
فتح خون اين فرصت را به خواننده مي دهد كه از منظري جديد و با روايتي عاشقانه و عارفانه نگاهي دوباره به حماسه كربلا بياندازد. كتاب خوشخوان و روان است و مي تواند براي همه خوشايند باشد.


خبرنگاران نويد شاهد، ياد وخاطره اين شهيد را همزمان با سالروز تولدش گرامي مي دارند. آقا سيدمرتضي! الفبا براي سخن گفتن نيست ، براي نوشتن نام توست اعداد، پيش از تولد تو به صف ايستاده اند، تا راز زاد روز تو را بدانند...تولدت مبارك....

گفتني است، سيد مرتضي آويني (شهريور ۱۳۲۶ در شهر ري - ۲۰ فروردين ۱۳۷۲ در فكه) عكاس، معمار، كارگردان مستندساز و نويسنده ايراني بود. مجموعه مستند او درباره جنگ تحميلي با نام روايت فتح بسيار شناخته شده است.

انتهاي پيام