كتاب ها و عكس ها، بمباران و موشك باران جنگ را چگونه بازگو كرده اند؟

به گزارش نويد شاهد،سخنگوي نظامي بغداد در روز سيزدهم بهمن سال 1362 در خبرگزاري عراق اعلام كرد: «عراق هدف هاي تعيين شده در هفت شهر ايران (دزفول، انديمشك، اهواز، كرمانشاه، آبادان و ...) را مورد حمله قرار خواهد داد.»

آيت الله خامنه اي، رييس جمهور وقت، در مقابل اين استراتژي اعلام كردند: «از هنگام نخستين حمله عراق به مناطق غير نظامي و شهرها تاكنون 4700 تن از غيرنظاميان ايراني، شهيد و 23 هزار تن ديگر مجروح شده اند و جمهوري اسلامي ايران ديگر نمي تواند چنين اقداماتي را تحمل كند.»

اما ايران كه براي مقابل به مثل، هواپيماهاي خود را براي انهدام پل استراتژيك بغداد به پرواز درآورده بود، به خاطر رفت و آمد مردم بر روي اين پُل، به پخش كردن اعلاميه بسنده كرد!

بعد از اين هم شهرهاي زيادي مانند مسجد سليمان، انديمشك، بانه، سقز، سردشت و بهبهان، زير بمباران و موشك باران ارتش متجاوز صدام قرار گرفتند و اين گستاخي تا جايي پيش رفت كه راديو بغداد در روز پانزدهم خرداد سال 1364 تصريح كرد: «بايد بدانيد احساسي وجود ندارد. شهر و جبهه، كارخانه و منزل، پادگان و پارك براي ما يكي است. همه را ويران مي كنيم و امكاناتش را هم داريم!»

گسترش استفاده از موشك هاي دوربُرد در جنگ توسط عراق، بر شدت جنگ شهرها افزود و در نهايت، موشك باران شهرهاي تهران، قم، اصفهان، تبريز، شيراز و كرج را از دهم اسفند سال 1366 آغاز كرد و تا يازده روز ادامه داد. در طول اين مدت، 189 فروند موشك به سوي اين شهرها شليك شدند كه از اين تعداد، حدود 133 فروند آنها به مناطق مختلف تهران اصابت كردند. اما موشك باران پايتخت، پس از يازده روز به اتمام نرسيد و اين حملات جنايتكارانه، تا پنجاه روز ادامه داشت.

چشم تيزبين عكاسان از بمباران شهرها به خصوص تهران غافل نماند و نسبت به نويسندگان، توجه بيشتري به اين جنايت جنگي داشته اند.

انجمن عكاسان انقلاب و دفاع مقدس، موضوع بمباران شهرهاي ايران توسط جنگنده هاي عراقي و تبعات روحي ـ جسمي و اجتماعي اين جنايت جنگي را در سه مجلد اول از مجموعه 9 جلدي «جنگ تحميلي: دفاع در برابر تجاوز» مورد توجه قرار داده است.

بمباران شهرها از منظر نقاشي كودكان جنگ زده، ثبت لحظات دلخراش جست وجوي امدادگران در ميان خرابه ها، تشييع پيكر شهيدان بمباران شهرها، نمايي از ويراني شهرها، به تصوير كشيدن دشواري سكونت آوارگان جنگ در چادر، تصاويري از كودكان غمگين در كنار منازل مخروبه و حضور مردم در پناهگاه ها بخشي از تصاوير مندرج در مجموعه عكس هاي ياد شده را شكل داده و مخاطب را تحت تاثير قرار مي دهند.

ساسان مويدي، عكاس جنگ نيز با گلچين 64 قطعه عكس از بمباران و موشك باران مناطق مختلف شهر تهران در سال هاي 1364 به بعد، كتاب «50 روز از جنگ (حملات موشكي به تهران) به روايت تصوير» را در سال 1368، به همت انتشارات سروش به چاپ رساند.

با وجود اين كه كتاب «50 روز از جنگ» جزء اولين تجربه هاي تصويري منتشر شده درباره دفاع مقدس است، شرح عكس هايي كامل، شامل نام عكاس، محل و تاريخ ثبت تصوير را به همراه دارد كه اين ويژگي، به اصالت كتاب افزوده است.

تصاويري از ويراني خانه هاي محله هايي مانند خيابان هاي پيروزي، ولي عصر (عج)، فاطمي و ميدان هفت تير، توصيف فضاي عيد نوروز و اميد مردم به زندگي در اوج بمباران تهران و عكس هايي از پناهنگاه هاي مدارس و امدادرساني به مجروحان، اين كتاب را ديدني تر كرده اند.

ساسان مويدي كه از روز يازدهم اسفند سال 1366 تا پنجاه روز بعد، از تمامي مناطق بمباران شده تهران عكس برداري كرده، يادآوري مي كند: «عراق در زمان جنگ معمولا" سالي يك يا دو بار، تهران را بمباران و موشك باران مي كرد و اغلب هم نزديك عيد نوروز اين حملات را انجام مي داد. اما يازدهم اسفند سال 66 و اصابت اولين موشك به يكي از كوچه هاي ميدان هفت تير و شهادت پرهوم ابراهيمي، نوزاد چهار ماهه، نشانگر متفاوت بودن اين موشك باران تهران بود.»

وي با اشاره به انتشار تصوير اين كودك در همه خبرگزاري هاي خارجي، ادامه مي دهد: «من با موتورسيكلت زنده ياد بهمن جلالي، عكاس انقلاب و دفاع مقدس، در سريع ترين زمان ممكن به محل اصابت موشك ها مي رفتم و از وقايع عكس مي گرفتم.»

مويدي از مشاهدات دلخراش خود در آن دوران، ياد و خاطرنشان مي كند: «ديد من از همان ابتدا به تهيه گزارش تصويري از موشك باران تهران توجه داشت. به همين دليل، پيشنهاد انتشارات سروش براي چاپ كتاب «50 روز از جنگ (حملات موشكي به تهران) به روايت تصوير» را پذيرفتم.»

اين عكاس پيشكسوت، درباره دليل توجه ناشران به چاپ مجموعه هاي عكس مي گويد: «توانايي انتقال مفاهيم از طريق عكس، بسيار بالاتر از خاطره است. البته من معتقدم كه خاطرات شاهدان حملات موشكي عراق بايد ثبت و منتشر شوند، اما سنديت و قدرت تاثيرگذاري عكس، در جايگاه بالاتري قرار دارد.»

در حوزه آثار مكتوب، داستان نويسان، محمدرضا بايرامي و داوود غفارزادگان با فاصله كمي از پايان جنگ تحميلي عراق عليه ايران، خاطرات و مشاهدات ارسالي كودكان درباره بمباران شهرهاي استان هايي مانند تهران، لرستان و خوزستان را در مجموعه اي 17 جلدي با عنوان «شب هاي بمباران» گردآوري و تنظيم كرده و نخستين بار در سال 1370 توسط حوزه هنري به چاپ رساندند.

بعدها با توجه به كم حجم بودن هر يك از مجلدات اين مجموعه و به دليل استقبال مخاطبان، انتشارات سوره مهر همه آن خاطرات را در قالب يك مجموعه، در سال 1388 به چاپ رساند.

دكتر علي خاجي، پژوهشگر نيز به تازگي، تدوين كتابي با عنوان «سفيران ويراني» را با حمايت دانشكده فرماندهي و ستاد ارتش (دافوس آجا)، مركز تحقيقات تروما و جراحي سينا، پژوهشكده پزشكي و مهندسي جانبازان و مركز پژوهش هاي دفاع مقدس سازمان ايثارگران نيروي زميني ارتش به اتمام رسانده است.

اين اثر بر اساس يك طرح تحقيقاتي و با هدف برآورد تلفات غيرنظامي ايران و همچنين مشخص كردن نوع سلاح هاي كاربردي عراق عليه غير نظاميان در جنگ تحميلي عراق عليه ايران تدوين شده است.

سابقه ساخت و استفاده از موشك هاي زمين به زمين در جنگ ها و نوع موشك هاي استفاده شده توسط نيروهاي ارتش صدام در جنگ، تحليل حملات موشكي به شهرهاي ايران به صورت سالانه و در قالب جدول و نقشه، بررسي حملات به 27 شهر كشورمان با اطلاعات مربوط به زمان، نوع موشك و بمب و تعداد شهيدان و مجروحان، بخشي از محتواي كتاب «سفيران ويراني» را شكل داده اند.

در ادامه حركت نويسندگان در زمينه تدوين كتاب هاي پژوهشي مرتبط با جنگ شهرها، «سيد حسين يحيوي» نويسنده دفاع مقدس نيز مشغول تدوين كتابي با عنوان «تهران در جنگ» شده كه پس از اتمام نگارش، به همت مركز اسناد و تحقيقات دفاع مقدس به چاپ خواهد رسيد.

يحيوي درباره اين اثر پژوهشي مي گويد: «در اين كتاب سعي شده كه جنگ و بمباران شهرهاي ايران، اتفاقات و جريان هاي سياسي موثر بر آن ها مورد بررسي قرار گيرند. اغلب اين حمله ها در طول هشت سال دفاع مقدس، براي رسيدن به مقاصد سياسي صورت گرفته اند و از جمله آن ها مي توان به موشك باران تهران در اسفند سال 1366 و فروردين 1367، با هدف فشار آوردن به ايران براي پذيرش قطعنامه 598 اشاره كرد.»

وي درباره دشواري هاي تدوين كتاب «تهران در جنگ» مي گويد: «سير پژوهش كتاب تهران در جنگ، به دليل نبود منابع مستقل درباره جنگ شهرها بيش از يك سال به طول انجاميد. جمع آوري اطلاعات با تكيه بر اسناد و به شكل دقيق صورت گرفته و دفعات و تعداد موشك باران شهرهاي ايران، با تاكيد بر تهران مورد تحليل قرار گرفته اند.»

نويسنده كتاب «خ‍ودت اس‍م ك‍ت‍اب را ان‍ت‍خ‍اب ك‍ن» اضافه مي كند: «البته بخشي از اسناد مربوط به جنگ شهرها هنوز جزء مدارك طبقه بندي شده قرار دارند و دسترسي به آن ها امكان پذير نيست.»

يحيوي، بن بست ها و موانع موجود در مسير تحقيق را به عنوان يكي از دلايل كمبود كتاب هاي مربوط به جنگ شهرها مي داند و تاكيد مي كند: «البته برخي نويسندگان، به صورت پراكنده، مختصر و گذرا به اين موضوع پرداخته اند.»

بررسي وضعيت جنگ ارتش متجاوز صدام عليه شهرهاي ايران در طول دفاع مقدس هشت ساله، در ترويج مستمر اثبات حقانيت ايران در جهان موثر خواهد بود، بخصوص اگر جنبه هاي حقوقي اين مساله نيز مورد توجه پژوهشگران و سياستمداران قرار گيرد.

منبع: كتاب هفته، شماره 272
انتهاي پيام