تئاتر درماني و تأثير آن بر ويژگي هاي رواني جانبازان اعصاب و روان

چكيده
در اين پژوهش تلاش شده است تا تأثير گذاري رواني ( نمايش درماني ) بر وضعيت آسيب شناختي جانبازان اسكيزوفرنيك مزمن ( اعصاب و روان مزمن ) بستري در بيمارستان روانپزشكي سعادت آباد مورد بررسي قرار گيرد . براي نيل به اين هدف از 26 جانباز با تشخيص فوق در يك طرح دو گروهي با پيش آزمون ـ پي آزمون استفاده شده است ، نفرات در دو گروه " آزمايش " و " كنترل " بصورت تصادفي به دو دسته 13 نفره تقسيم شده و به وسيله آزمون روانشناسي 90SCL وضعيت رواني آنها در 8 بعد مورد بررسي قرار گرفته و با طرح دو گروه با پيش آزمون ـ پي آزمون تأثير نقش گزاري رواني ( نمايش درماني ) بر عوارض آسيب شناختي بيماران بررسي شده است . نقش گزاري در طول دو ماه براي گروه آزمايش شده است و سپس بررسي وضعيت آسيب شناختي آنها از طريق آزمون روانشناسي 90SCL انجام شده است كه اعتبار و روائي اين آزمون روانشناختي در داخل و خارج كشور مورد تاييد است . براي تجزيه و تحليل داده ها از تحليل كواريانس چند متغيره و سطح معنادار يك هزارم استفاده شده است . نتيجه اين تجزيه و تحليل نشان داد كه در 8 بعد ترس مرضي ، اضطراب ، افسردگي ، پرخاشگري ، شكايات جسماني ، وسواس ، افكار پارانوئيد و حساسيت در روابط متقابل اختلاف معنادار نسبت به گروه كنترل مشاهده شد .
1 . اسكيزوفرنيك : ( Schizo phrenia ) اسكيزوفرني يا روان گسيختگي ، يكي از بيماري هاي عمده رواني است كه درآن ، افكار واحساسات و ادراكات فرد بصورت ناموزون دستخوش تغييرات و انحرافات شديد مي شود كه اين عمل نهايتاً باعث اختلال در عملكرد فرد مي گردد . در اين بين هنر نمايش درماني مي تواند به عنوان ابزاري كاربردي به جهت ارتباط بدون واسطه و تنگاتنگ با فرد ، مورد استفاده قرار گيرد و در مسير غلبه بر برخي اختلالات مؤثر واقع شود .
2 . 90 SCL آزموني روانشناختي است كه حاوي 90 سؤال متفاوت است و به صورت پرسش توسط روانشناس از شخص مراجعه كننده پرسيده مي شود و سپس درجه بندي و استخراج داده ها صورت مي گيرد و وضعيت آسيب شناختي فرد ، معلوم شده و نتايج روانشناختي خصوصيات باليني او مشخص مي شود اين آزمون از جمله معتبرترين آزمون هاي روانشناختي است .
مقدمه :
نمايش درماني از جمله دروان هاي غير دارويي است ؛ كاوشي علمي جهت دريافت حقيقت از طريق شيوه هاي مختلف نمايشي و شناخت مشخصه هاي باليني فرد . در اين شيوه درماني ، درمانگر با مدد گرفتن از تكنيك هاي خاص نمايشي و روانشناختي ، در مسير كاهي اختلالات و تقويت روابط بين فردي مراجعين تلاش مي كند . بر اين اساس " عمل " ، " مشاهده " و " مشاركت فعالانه " سه عنصر اساسي در شيوه نمايش درماني محسوب مي شوند . در نمايش درماني " آماده سازي " ، " تمرين " و " ثبت روايداد در خاطرات " به عنوان مراحل اساسي در كار اجرايي محسوب مي شوند كه بيماران در سطوح مقدماتي ، متوسطه و پشيرفته طبقه بندي شده و با روش هاي خاص مورد مداوا قرار مي گيرند . در مرحله نخست ( آماده سازي ) با ايجاد انگيزه و تمرينات مقدماتي مي توان بيمار را آماده كرد و به اين باور رساند كه مي تواند و قادر است در راه شكوفايي استعدادهاي خود تلاش كند . در اين مرحله پرورش بدن و بيان بسيار حائز اهميت است . در مرحله دوم ( تمرين ) مراجع ، خود وجوديش را مي پذيرد و به خود باوري مي رسد . در اين مرحله ، مراجع ، نمايش درماني را به عنوان روشي درماني در راه مداواي خود قبول كرده و با پذيرش آن ، تلاشي مضاعف در راه درمان خود نشان مي دهد . در مرحله سوم ( ثبت رويدادها در خاطره ) است يعني آموزش هاي تعليم ديده را در ذهن خود ثبت و ضبط كرده و با تقويت آن افق هاي روشني بخش زندگي خود را مي يابد . در اين مرحله مراجع خويش را موجودي نجات يافته مي بيند . بديهي است هشت سال جنگ تحميلي آثار زيانباري را متوجه جامعه ما كرده است كه تبعات اين زيان ها بر هيچ كس پوشيده نيست بطوري كه بر اثر تبعات جنگ روز به روز توان جسمي و روحي برخي از افراد جامعه تحليل مي رود . از گروه هايي كه بصورت مستقيم در معرض خطرات و تبعات جنگ قرار گرفته اند ، مي توان به رزمندگان ، آزادگان ، خانواده هاي محترم شهدا و جانبازان و خانواده هاي ايثارگر اشاره كرد كه در اين زمينه طيف قابل توجهي از جانبازان در اثر ضربه به سر ، اصابت تركش به جمجمه عوارض ناشي از انفجار يا ديدن صحنه هاي وحشتناك دچار صدمات رواني و جسمي شده اند كه تعدادي از اين افراد با بكارگيري روش هاي روان درماني و دارو درماني و ساير اقدامات تخصصي ، به زندگي عادي بازگشته اند ؛ برخي مراجعين سرپايي دارند و گروهي كه جامعه هدف اين پژوهش هستند اختلالات رواني آنها شدت يافته و بيماري آنها مزمن شمرده مي شود و نگهداري آنها براي خانواده ها به دلائل مختلف بسيار سخت و در مقاطعي غير ممكن است و پژوهش حاضر محتض همين گروه است . با توجه به تعداد قابل توجه جانبازان بخصوص جانبازان گروه اعصاب و روان و مشكلات عديده اي كه گريبانگير آنهاست ، ضرورت بررسي علمي و ارائه راهكارها و پيشنهادهاي عملي جهت كاهش اثر اختلالات رواني و مقابله ، با مشكلات اين گروه ، بيش از پيش احساس مي شود . در اين مسير يكي از روش هاي مورد توجه در توانبخشي افراد ، نوعي گروه درماني است كه به نام " نمايش درماني " شناخته شده است . در اين روش فرد با اجراي نمايش و بازي خلاقانه ، عقده ها و كينه ها ، بغض ها ، ترس ها و ساير مشكلات رواني خود را بروز مي دهد و آنها را فراكني مي كند و در اين حالت ، به پالايش روحي " كاتارسيس " و آرامش مي رسد .
نمايش درماني ملموس ترين تقليد هنري از رفتار واقعي انسان هاست و بيانگر نوعي انديشه و تعمق انسان در وضعيت هاي مختلف است . اين شيوه درماني در جهان داراي جايگاه خاص و تعريف شده اي است كه در اين زمينه نظرات دكتر " جاكوب لوئي مورينو " روانشناس رومانيايي الاصل از جايگاه ويژه اي در اين خصوص برخوردار است. در ايران از سال 1356 در انستيتو حافظيه شيراز توسط دكتر " حميد اشكاني " و " حسن حق شناس " فعاليت هايي در اين زمينه صورت گرفته و به نتايج خوبي رسيده اند ؛ همچنين در چندين مركز ديگر هم بطور پراكنده در اين زمينه فعاليت هايي شده است اما تلاش تيم درمان بيمارستان روانپزشكي سعات آباد به سرپرستي اينجانب ( مجيد امرايي ) ظرف شش سال گذشته از جمله تلاش هاي مثمر ثمر خصوصا بر روي مصدومان جنگي گروه اعصاب و روان بوده است كه اين تحقيق تنها گوشه اي از فعاليت هاي تيم درمان اين مراكز را به تصوير كشيده است .
ابعاد رواني مورد بررسي در اين پژوهش :
بعد اول ، پرخاشگري : پرخاشگري يك حالت هيجاني ديرپاي مشخص با ميل به آزار و ايجاد درد در افراد ديگر كه اين حس معطوف به آنهاست و فرق آن با خشم اين است كه خشم واكنشي حادتر و گذرنده تر است .
بعد دوم ، اضطراب : شخص مبتلا به اضطراب ، تنش و ترس شديد و مداومي دارد . او دچار احساسي مستمر و مبهم و اضطرابي كلي و نامشخص است كه خود نيز از منبع و علت آن خبر ندارد . اختلالات آن عباتند از : پيدايش ترس ، مزمن ، پايين بودن آستانه تحمل مشكلات و محروميت ها و باور قوي در اين مورد كه دنيا محلي خطرناك و خشن است . چنين فردي به شدت احساس عدم اعتماد به نفس مي كند و حتي در مسائل بسيار كوچك نيز از قوا و كارآيي خود مطمئن نيست .
بعد سوم ، وسواس : اختلال وسواسي هم مانند ساير حالات اختلالت اضطرابي ، حالت شده يافته وسواس طبيعي است كه در همه ديده مي شود . همه ما گاهي افكار و اعمالي را كه دليل آن بر ما روشن نيست ، تكرار مي كنيم مثل امتحان كردن مكرر دسته در اطاق و كليد برق . در اختلال وسواس ، شدت و استمرار اين حالات شديد است . وسواس دو نوع دارد : فكري و عملي و معمولاً در يك فرد ، توأم با هم وجود دارند البته ممكن است يكي بر ديگري تسلط داشته باشد .
وسواس فكري : افكار ، تكانه ها و تصوراتي مزاحم و تكراري اند كه ناخواسته به ذهن مي آيند و در نظر فرد ، اموري غير عقلاني و مهار نشدني جلوه مي كنند .
وسواس عملي عبارتست از رفتار يا اعمال ذهني تكراري كه بيمار براي كاهش پريشاني ناشي از افكار وسوسه آميز و يا جلوگيري از رويدادهاي هولناك ، آن را انجام مي دهد . اين عمل هيچ گونه ارتباط واقعي با هدف ظاهري اش ندارد يا آشكارا داراي ارتباطي اغراق آميز است .
بعد چهارم ، حساسيت در روابط بين فردي : مشخص كنندۀ مشكل قابل ملاحظه در موقعيت هاي بين فردي است . فرد نسبت به روابط با ديگران انتظارات منفي دارد . احساس حقارت مي كند و نسبت به خود دچار احساس ترديد و بي كفايتي است .
بعد پنجم ، شكايات جسماني : اختلال جسماني كردن عبارت است از شكايت هاي جسمي متعدد و مكرر كه فرد به خاطر آنها در صدد بررسي پزشكي بر مي آيد اما هيچ دليل آشكاري دال بر علل جسماني ندارد . فرد بيمار بايد واجد تمام معيارهاي تشخيص زير باشد :
1) چهار نشانه درد در نقاط مختلف بدن
2) دو نشانه معدي ـ روده اي ( مانند اسهال و حالت تهوع )
3) يك نشانه جنسي به غير از درد ( نظير بي تفاوتي به امور جنسي )
4) يك نشانه عصب شناختي كاذب ( مثل نشانه هاي تبديلي )
بعد ششم ، روان پريشي : شامل اختلالاتي است كه در آنن ، نابهنجاري هاي فكري و برداشت هاي غير عادي از واقعيت كه غالباً توأم با توهم و هذيان است به چشم مي خورد . خصوصيات بارز آن عبارتند از : اختلال در برداشت از واقعيت ، ادراك ، كاركرد قدرت هاي شناختي ، عواطف ، انگيزه ها و رفتارهاي كلامي و حركتي ، اختلال شخصيت و بازگشت آن به دوران قبلي رشد ، عدم بينش و بصيرت به ماهيت ، علل و شدت بيماري خود ( شاملو ، 1382 ) .
بعد هفتم ، تصورات پارانوئيدي : نوعي اختلال سايكوتيك كه در آن هذيان مداوم است مانند هذيان جنسي ، خود بزرگ بيني ، حسادت ، آزار و گزند ، هذيان بدني . نوع نامشخص پارانويا حالت نادري است كه شخص به تدريج دچار شبكه پيچيده و مبسوطي از هذيان ها توأم با پندارهاي خود بزرگ بيني مي شود . اين بيماري غالباً سير مزمن شدن را طي مي كند ولي ديگر بخش هاي شخصيت ، سالم باقي مي ماند ( شاملو ، 1382 ) .
بعد هشتم ، افسردگي : در اختلال افسردگي ، بيمار نسبت به امور زندگي بي علاقگي شديد پيدا مي كند ، دچار احساس طرد شدگي ، تنهايي و بيچارگي مي شود ، به آساني مي گريد و ممكن است غذا خيلي كم يا خيلي زياد بخورد . صفات بارز شخصيت افرادي كه مبتلا به افسردگي مي شوند عبارتست از حساسيت زياد ، اتكاي به ديگران ، ناتواني در نشان دادن خشم مستقيم به محيط ، خود آزاري به جاي سرزنش محيط ، خود را ملامت كردن به دليل شكست ها و ناكامي ها ، خجالت و درونگرايي ( شاملو ، 1382 ) . اختلال افسردگي شامل افسردگي يك قطبي و دو قطبي مي باشد ( سيد محمدي ، 1380 ) .
بعد نهم ، ترس مرضي : ترس مرضي را نوعي بيماري آسيب شناسي رواني مي دانند ، فوبي را نوعي اجتناب ناراحت كننده و ناشي از تريس مي دانند كه تناسبي با ميزان خطر موجود در يك شي ء يا يك موقعيت خاص ندارد و بيمار ، آن را بي پايه مي داند . در صورتي كه ترس افراطي از بلندي ، فضاهاي بسته و غيره به قدري ناراحت كننده باشد كه منجر به آشفتگي در زندگي شود ، مي توان تشخيص فوبي داد . بعضي از رايج ترين فوبي ها عبارتند از : فوبي از مكان هاي بسته ، آگورافوبي ( ترس از مكانهاي عمومي ) و فوبي از ارتفاعات ( دهستاني ، 1384 ) .
اهداف :
الف ) هدف كلي :
هدف اين پژوهش تعيين تأثير گذاري رواني ( نمايش درماني ) بر وضعيت آسيب شناختي جانبازان اسكيزوفرن ( اعصاب و روان ) بستري در بيمارستان روانپزشكي سعات آباد تهران است .
ب ) هدف ويژه :
1. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش افسردگي جانبازان .
2. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش اضطراب جانبازان .
3. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش پرخاشگري جانبازان .
4. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش شكايات جسماني جانبازان .
5. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش ترس مرضي جانبازان .
6. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش حساسيت در روابط متقابل جانبازان .
7. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش افكار پارانوئيد جانبازان .
8. تعيين تاثير اجراي نقش گزاري رواني بر كاهش ميزان روان پريشي جانبازان .
فرضيه :
با توجه به پيشينه پژوهش در اين حوزه و سوالات مطرح شده ، پيش بيني مي شود كه نقش گزاري رواني ، موجب كاهش ميزان اضطراب ، ميزان افسردگي ، ميزان پرخاشگري ، ميزان شكايات جسماني ، ميزان ترس هاي مرضي ، ميزان افكار پارانوئيد و ميزان حساسيت در روابط متقابل و ميزان روان پريشي در جانبازان اسكيزوفرنيك مزمن ( اعصاب و روان ) شود .
تعريف متغيرها :
نقش گزاري رواني چيست ؟
نقش گزاري رواني ، فن درمانگري بر اساس بداهه سازي در صحنه هاي نمايش و با طرح موضوعي تعيين شده توسط گروهي از افراد است كه به دليل عوارض مصدوميت ، مشكل رواني مشابهي دارند . درمانگران رواني ( نمايش درمانگران ) معمولا در بازي نمايشي مشاركت دارند و در عين حال به تحليل و جهت دادن به آن مي پردازند .
جانباز كيست ؟
جانباز به فردي اطلاق مي شود كه در جبهه جنگ و يا موقعيت هاي جنگي ديگر مانند بمباران ، موشك باران و يا در صحنه مقدمه چيني و برپايي دافع ، دچار موج گرفتگي شده و يا از شنيدن اخبار غم انگيز ، دچار اختلال عصبي يا رواني و يا معلوليت هاي ديگر شده است .
بيماري اسكيزوفرني چيست ؟
اختلال روان پريشانه با سبب شناختي نامعلوم و تظاهر گوناگون اس كه با اختلال فكر و خلق نا آرام مشخص مي شود كه اختلال فكر بصورت دشواري در حفظ و تمركز ، توجه و تشكيل مفاهيم آشكار مي شود . علائم اسكيزوفرني تاثيري نامطلوب بر قواي فكري ، احساسات ، رفتارها و عملكرد اجتماعي و شغلي فرد مي گذارد به طوري كه بيمار در تعارض جدي با توانايي كاركردي خود در ارتباط با جنبه هاي اوليه زندگي روزمره همچون مراقبت از خود قرار گرفته و نيازمند درمان و مراقبت هاي دير پاي رواني مي باشد .
تعاريف عملياتي :
نقش گزاري رواني چيست ؟
در اين پژوهش ، منظور از نقش گزاري رواني ، روشي است كه به كمك تيم درمان و با حضور 13 نفر از جانبازان اسكيزوفرنيك بستري در بيمارستان روانپزشكي سعادت آباد تهران به مدت 12 جلسه و به صورت گروهي انجام شده كه در آن ، جانبازان به كمك بداهه پردازي و ايفاي نقش به برون ريزي هيجاني رسيده اند . هدف اصلي در انجام اين فرايند درماني ، كمك در بهبود نسبي وضعيت آسيب شناختي بيماران و آموزش يكسري از مهارت ها ، مانند مهارت هاي فردي و مراقبت از خود ، مهارت هاي اجتماعي و شغلي در قالب بازي كردن نقش آنها است .
جانباز اسكيزوفرنيك كيست ؟
در اين پژوهش جانباز اسكيزوفرنيك فردي است كه توسط متخصصان روانپزشكي ، تشخيص اسكيزوفرنيك براي وي داده شده است و در پرونده او ثبت شده و از مراحل حاد بيماري خارج شده و براي ادامه درمان در بيمارستان بستري شده است .
وضعيت آسيب شناختي رواني به چه معني است ؟
وضعيت آسيب شناختي در اين پژوهش توسط چك ليست روانشناختي 90 سؤالي 90SCL سنجيده شده است . اين وسيله هم در شرايط باليني و هم به منظور پژوهش مورد استفاده قرار مي گيرد . بطوري كه هر كدام از علائم مرضي ، نمايشگر بيماري رواني خاصي است كه عبارتند از شكايات جسمي و حساسيت در روابط متقابل ، ترس هاي مرضي ، افسردگي ، اضطراب ، پرخاشگري ، افكار پارانوئيد و روان پريشي .
انواع نقش گزاري رواني :
1. روش نقش گزاري كلاسيك ( اعضاي گروه به دلخواه نقشي را انتخاب مي كنند و موضوعي را كه درهمان جلسه عنوان مي شود ، بطور بداهه بازي مي كنند ) .
2. روش نقش گزاري انفرادي .
3. روش نقش گزاري آينه ( رو در روي خود و يا ديگران ) .
4. روش نقش گزاري رواني دسته جمعي
5. روش نقش گزاري رواني با موزيك .
6. روش نقش گزاري رواني با اجراي باله .
7. روش نقش گزاري رواني با استفاده از اپرا .
8. روش نقش گزاري رواني با استفاده از خواب مصنوعي .
9. روش نقش گزاري رواني با تشريفات نمايشي و سن ( صحنه تئاتر ) و با حضور گروه تماشاگران .
10. روش نقش گزاري رواني داستاني و قصه پردازانه .
11. روش نقش گزاري رواني با سفر اروپايي و ...
جامعه پژوهش :
جامعه اين تحقيق ، كليه جانبازان اعصاب و روان داراي تشخيص اعصاب و روان ( اسكيزوفرني ) مزمن بستري در بيمارستان روانپزشكي سعادت آباد تهران است .
نمونه پژوهش :
انتخاب اين بيمارستان جهت انجام تحقيق به دليل پذيرش شرايط اجراي تحقيق در اين مركز بوده كه ظرف شش سال گذشته از شيوه نمايش درماني به روش علمي و عملي بعنوان يكي از درمان هاي غير دارويي استفاده كرده و تا كنون تغييرات معني داري در علائم باليني مراجعين خود ديده است . نمونه اين پژوهش عبارت است از تعداد 26 نفر از بيماران كه پس از مطالعه پرونده باليني آنها بر اساس ملاك هاي توانايي حضور در يك نقش گزاري رواني انتخاب شده اند ، كه اين ملاك ها عبارتند از :
1. بيمار در فاز حاد بيماري نبودند .
2. به دليل گروهي بودن فعاليت افراد شرايط عضويت در گروه را داشته اند .
3. پس از توضيحات لازم در مورد روش كار ، تمايل به فعاليت نقش گزاري درماني را داشته اند .
4. فرد يا افراد مورد نظر در مدت انجام تحقيق ، قصد رفتن به مرخصي را نداشته اند .
5. قبل از تمرينات و تحقيق در هيچ برنامه نقش گزاري رواني ( نمايش درماني ) شركت نكرده اند .
روش نمونه گيري :
افراد بصورت تصادفي به دو گروه 13 نفره تقسيم شدند ، سپس با استفاده از روش قرعه كشي يكي از دو گروه را به عنوان " گروه آزمايش " و گروه ديگر را به عنوان " گروه گواه " در نظر گرفته ايم .
1. علائم باليني : خصوصيات هوشياري و ناهوشياري بيمار ، مشخصه هاي فردي شخص بيمار
ابزار پژوهش :
در اين پژوهش براي نيل به اهداف مورد نظر ، سه نوع پرسشنامه معتبر به كار گرفته شده است .
1. پرسشنامه محقق ساخته بر اساس پرسش هاي مربوط به اطلاعات آماري فرد ( دموگرافيك ) .
2. پرسشنامه روانشناختي 90SCL
3. مقياس درجه بندي شده B.P.R.S
در ابتدا كار پرسشنامه محقق ساخته اطلاعات ( دموگرافيك ) آماري مربوط به سن ، جنس ، تحصيلات ، وضعيت تاهل ، تعداد فرزندان ، درصد جانبازي ، وضعيت شغلي قبل از مجروحيت ، وضعيت زمان تروما ( زمان صدمه ديدن ) و طول مدت بستري در بيمارستان تهيه شده ، مقياس اندازه گيري كوتاه شد روانپزشكي (B.P.R.S ) توسط روانشناس باليني انجام شد ، عناوين مورد بررسي در B.P.R.S عبارت بود از تظاهر ، بزرگ منشي ، خلق افسرده ، خصومت ، سوء ظن ، رفتارهاي توهمي ، كندي حركت ، عدم همكاري ، محتوي فكري غير معمول ، توجه بدني ، اضطراب ، محروميت از احساسات ، آشفتگي ذهني ، احساس گناه ، فشار رواني ، خو گرفتگي و حالت ظاهر بي احساسي ، تحريك پذيري ، نا آگاهي از شدت بيماري بهبودي كلي .
پرسشنامه 90SCL كه شامل 90 سوال بود و براي ارزشيابي علائم رواني مورد استفاده قرار مي گيرد ، از افراد گرفته شد . جهت سنجش پاياني اين آزمون از دو روش محاسبه پاياني دروني پايايي به روش آزمون مجدد استفاده شد و پايايي دروني براي محورهاي مورد نظر ، رضايتبخش بود .
بحث و نتيجه گيري :
روش هاي گرد آوري داده ها :
اطلاعات اين گونه پژوهش ها در دو مرحله گردآوري مي شود ، بدين شكل كه آزمون 90SCL يكبار بصورت فردي براي هر يك از اعضاء گروه آزمايش و گروه گواه در مرحله قبل از اجراي نقش گزاري رواني انجام شده و در مرحله دوم بعد از اجراي نقش گزاري رواني بر روي گروه آزمايش ، مجدداً براي هر يك از افراد دو گروه آزمايش و گواه پرسشنامه تكميل مي شود .
روش ارائه متغير مستقل :
يك ماه اول به بررسي پرونده باليني و انتخاب نمونه 26 نفري بيماران و انجام پرسشنامه محقق ساخته اطلاعات آماري كه بيشتر تلاشي بود جهت ارتباط برقرار كردن با بيماران و شناخت آنها و تكميل مقياس نظر سنجي B.P.R.S توسط روان شناسان گرفته شد . چنانكه از عوامل مهم در ايجاد رابطه ، احترام ، هم فهمي صحيح ، درك و همدلي و پذيرش غير شرطي و گوش دادن فعال به صحبت هاي طرف مقابل بود .
در جلسات مصاحبه همواره اين موارد مد نظر قرار مي گيرد . بعد از اينكه رابطه درماني با بيماران ايجاد شد آزمون 90SCL گرفته شد . پس از آن به مدت يك ماه از روش هاي فردي و در مواردي گروه هاي 2 يا 3 نفره جهت آمادگي بيماران براي شركت در مرحله نقش گزاري ( نمايش درماني ) استفاده مي شود .
در اين روش مي توان از تكنيك هايي چون تمرين ارتباطات كلامي ، ارتباطات غير كلامي ، تمرينات رفتاري ، مكالمه سوال و جواب ، آموزش نقش ها ، آموزش هاي رفتاري ، آموزش هاي شغلي ، آموزش هاي مشاركتي ، تكنيك همسان سازي ، تكنيك جابجايي نقش ها ، آموزش هاي تمركزي و تقويت حواس و احساس ها ، تكنيك سفر رويايي ، تكنيك گل سرخ و ... استفاده كرد .
نمونه اي از برنامه جلسات تمرين نمايش درماني :
جلسه اول معارفه : در معارف هدف آشنايي بيشتر اعضا با هم و توضيح يكسري از قوانين و برنامه ها است .
جلسه دوم همدلي : در تمرين همدلي هدف نزديكي افراد مراجعه كننده است ( پس از گرم كردن ـ تمرين آرام سازي ، عضلاني و تمرين آوا از تمريناني جهت افزايش مهارت براي كسب همدلي استفاده مي شود ) .
جلسه سوم عشق : عشق مضموني است كه براي همه انسان ها داراي مفهوم خاص به خود است . محور عشق ورزي ، دلبستگي به عنصري ثانوي است ( پس از مرحله گرم كردن از اين جلسه به بعد در ابتداي جلسات از آنها خواسته مي شود تا در مورد اتفاقي كه برايشان افتاده يا احساسي كه در آن روز دارند صحبت كنند ) .
جلسه چهارم خواستگاري : در اين جلسه طبق روال هر جلسه پس از گرم كردن به دليل اينكه يكي از بيماران قصد رفتن به خواستگاري را داشت ، هر كدام خاطره خود را از خواستگاري تعريف و بازي كرده و نقشي را بعهده گرفتند .
جلسه پنجم بيمارستان : در اين جلسه پس از گرم كردن ، از اعضا خواسته شد هر صحبتي در خصوص بيمارستان دارند ، مطرح كنند و اگر مسئله اي با هر كدام از گروه يا دست اندركاران داشتند آن را بازي كنند .
جلسه ششم خانواده ( 1 ) : در اين جلسه شروع كار طبق روال عادي انجام شد و بر اساس مشكلي كه هر كدام در خانواده داشتند موضوع انتخاب شد .
جلسه هفتم خانواده ( 2 ) : در اين جلسه گروهي كه در جلسه قبل ، نقش تماشاچي داشتند ، در نقش يك خانواده در داستان نمايشي دخالت داده شدند .
جلسه هشتم شغل : بازي مشاغل مورد نظر مراجعين .
جلسه نهم دزدي در پارك : موضوع اين جلسه به دليل مجادله اي كه بين دو بيمار بر اثر دزديده شدن سيگارشان با هم به بحث پرداخته بودند انتخاب شد .
جلسه دهم تصادف : بازي نقش افراد در يك صحنه تصادف و رفتن به بيمارستان و ...
جلسه يازدهم قصه زندگي : در اين مرحله نقش گزاري رواني بطور كامل انجام شد ( بر اساس داستان هاي تعريف شده توسط افراد ، هر يك نقشي را به دلخواه ايفا كردند . در اين تمرينات حضور شخص ياور در پيشبرد داستان نمايش بسيار مهم است ) .
تاثيرات نمايش درماني :
1. براي كاي ميزان اضطراب ، آشفتگي و ترس از تكنيك رفع حساسيت كه مشابه روش منع متقابل در تمرين هاي رفتاري است استفاده مي شود .
2. از طريق تكنيك هاي همسان سازي و قرار گرفتن در نقش ديگران ، ظرفيت همدلي افراد افزايش مي يابد .
3. از تكنيك فرافكني در آينده جهت رفع اضطراب بيمار و آموزش راه هاي مواجهه با موقعيت هاي آينده به كار مي رود .
4. وارونگي نقش ها ( جابجايي نقش ها ) راهي براي بروز پرخاشگري و در عين حال موجب افزايش قدرت تحمل فرد مي شود .
5. شناخت احساسات خود باعث افزايش اعتماد و صميميت و وظيفه شناسي در گروه و افزايش نگرش مثبت به خود و كاهش عملكردهاي عاطفي مي شود .
6. افزايش اعتماد به نفس به واسطه ابراز قدرت خلاقيت و توانايي هاي فردي و افزايش احترام به خود مي شود .
7. بازي نقش ها باعث شكوفايي عواطف نهفته و سرگرم سازي و ايجاد محيط شاد مي شود .
8. جابجايي نقش ها شروعي براي اين است كه بيمار احساسات و افكار مهم زندگي واقعي خود را ضمن اجراي نقش معكوس درك كند .
9. آموزش نقش ها فرد را براي ادامه زندگي اجتماعي و رها شدن از احساس تنهايي آماده مي كند .
10. همسان سازي باعث آشنا كردن افراد با راه هاي كاهش استرس و رهايي از تنش هاي رواني و رسيدن به واقعيت زندگي است .
11. آموزش تمرينات استراحت عضلاني و تنفس عميق و تجسم مناظر ، موجب كاهش اضطراب مي شود .
12. بازي نقش ها راهي براي آماده كردن شخص مراجعه كننده براي پذيرش نقش اجتماعي و ارتباطات بين فردي و اجتماعي است .
13. تكنيك صندلي خالي باعث تخليه هيجانات دروني و تقويت تصورات ذهني ، اعتماد به نفس در مواجهه با صحنه هايي است كه در حالت عادي ، فرد از برخورد با آنها ابا دارد .
14. بازي خاطره باعث برون ريزي هيجاني و بروز خلاقيت و نوآوري در فرد است .
15. آموزش هاي شغلي و حرفه اي باعث بروز خلاقيت و بداهه سازي در فرد مي شود و ...
نتايج :
1. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان اضطراب در جانبازان مي شود .
2. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان افسردگي در جانبازان مي شود .
3. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان پرخاشگري در جانبازان مي شود .
4. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان شكايات جسماني در جانبازان مي شود .
5. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان ترس مرضي در جانبازان مي شود .
6. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان افكار پارانوئيد در جانبازان مي شود .
7. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان حساسيت در روابط متقابل در جانبازان مي شود .
8. نقش گزاري رواني موجب كاهش ميزان روان پريشي در جانبازان مي شود .



منابع و ماخذ:
1. استويت،ادي،ترجمه مصطفي تبريزي و علي علوي نيا1371 مشاور خانواده تهران فراوان تاريخ انتشار اثر به زبان اصلي 1994
2. اشكاني،حميد،حق شناس، حسن، 1382 درون پردازي روان درماني با شيوه هاي نمايشي، مولف جونز بي تا تهران، انتشارات رشد
3. اصغري مقدم،محمد علي،1361،شناخت برخي از ويژگي هاي بيماران جنگي در جبهه خوزستان،پايان نامه كارشناسي ارشد،چاپ نشده
4. امرايي، مجيد،1382،نمايش درماني روشي نوين در توانبخشي و بازتواني بيماران اعصاب و روان بيمارستان سعادت آباد.
5. انجمن روانپزشكي آمريكا 1994، طبقه بندي اختلالات رواني و ويرايش چهارم ترجمه نصرت الله پور افكاري تهران نشر آزاده
6. ايزدي،سيروس،1360،استرس هاي ناگهاني و پيامدهاي رواني،تهران،بيمارستان روزبه
7. باقري يزدي،سيد عباس بوالهري،جعفر شاه محمدي داوود 1372 بررسي هم گير شناسي اختلالات رواني در مناطق روستايي، مجله انديشه و رفتار 1: 32-41
8. براكت،اسكارت:ترجمه هوشنگ آزادي ور 1365، تاريخ تئاتر جهان،جلد اول،تهران،نشر نقره، پيشگفتار
9. برناردي،فيليپ،ترجمه منيژه محامدي،1376 كتاب بداهه سازي در تئاتر، انتشارات امير كبير
10. بلانر،آدام،ترجمه حسن حق شناس و حميد اشكاني، 1383،درون پردازي،تهران، انتشارات رشد
11. اختلال فشار رواني بعد از سانحه، تأليف دكتر اسماعيل عليپور،فهيمه لرستاني،پژوهشكده مهندسي و علوم پزشكي جانبازان،چاپ اول- تابستان- 1385
12. بازي درماني تأليف"هايدي كداسن" و " چارلز شفر" ترجمه سوسن صابري و پريوش وكيلي، انتشارات آگاه و ارجمند 1382
13. غلبه بر وسواس" لي باتر" ترجمه مسعود محمدي، ليلا كوهي،محمد دهگانپور،انتشارات رشد، سال 1382- چاپ اول
14. اختلالات اضطراب،" هلن كنرلي"، ترجمه سيروس مبيني انتشارات رشد- 1382- چاپ اول
15. پاسخ سؤالات رايج بيماران مبتلا به افسردگي ،" دكتر علي عباسعلي زاده" ، " قربانعلي اسدالهي" ، انتشارات چهار باغ- سال 1379
16. تاريخ تئاتر جهان تاليف "اسكار براكت" ترجمه هوشنگ آزادي و انتشارات قطره- سال 1366 جلد (يك، دو، سه)
17. فن شعر ارسطو،مولف و مترجم دكتر " عبدالحسين زرينكوب" انتشارات اميركبير،سال 1369
18. مردم شناسي و روان شناسي هنري تاليف دكتر "جابر عناصري" انتشارات رشد سال 1380.
19. اعتمادي،احمد/ روان درماني: مفهوم سازي ،اجرا ،مورد پژوهشي / همكاري با ژانت هاشمي هاشمي آذر،علي مهدي زاده،تهران،موسسه خدمات فرهنگي رسا،1382.
20. آناستازي/ روان آزمايي/ ترجمه:دكتر براهني.
21. انصاري،محمد باقر/ تئاتر درماني از پيدايش تا تكامل/ سايت روزگار نو،1385.
22. بلانر، آدام/ درون پردازي،روان درماني با شيوه هاي نمايشي/ ترجمه: دكتر حسن حق شناس- دكتر حميد اشكاني- انتشارات رشد 1383
23. پور افكاري- نصرت الله،فرهنگ جامع روانشناسي و زمينه هاي وابسته- چاپ سوم- انتشارات فرهنگ معاصر 1380
24. جليلي سيد احمد داويديان- هارطون/ مقاله بررسي علايم در بيماران رواني ناشي از جنگ – تهران 1371
25. جونز،فيل/ تئاتر درماني و نمايش زندگي / ترجمه:چيستا يثربي،تهران،نشر قطره،1383
26. خاكي؛غلامرضا/ روش تحقيق با رويكردي به پايان نامه نويسي/ انتشارات درايت،1378
27. خواجه ئيان،ميترا/ بررسي عناصر روان درماني در تئاتر و مراسم زار در ايران/ پايان نامه كارشناسي،دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده هنر، رشته كارگرداني ،1382.


منبع: كتاب نت گمشده/ مجموعه مقالات چهارمين همايش پژوهشي تئاتر مقاومت/ به كوشش و ويرايش محسن بابايي ربيعي/ انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس