موضوع مقاله:

رابطه مولفه­های سرمایه­ روانشناختی

با رضایت ­از زندگی و رضایت­زناشویی در همسران ایثارگران شهرستان شهرکرد

نگارنده:

مریم قاسمی

مقدمه:

      خانواده کانونی است که باید حفظ حرمت و کرامت انسان ، تامین سلامت جسمانی – روانی و رشد معنوی او استحکام یابد. قوام خانواده به منظور تداوم انسجام جامعه و تامین محیطی سالم برای زیستن انسانها، ضرورتی انکار ناپذیر است. در کانون خانواده، همسران نسبت به یکدیگر وظایفی بر عهده دارند که از حقوق آنان سرچشمه می گیرد. این وظایف باید به شکل متقابل مورد توجه قرار گیرد تا در سایه ی ایفای نقش همسران، این کانون بنیادین تقویت و تعالی یابد.پیوند زناشویی از شیرین ترین پیوندها در روابط انسانهاست و خانواده کانونی است برای امنیت، آرامش، مودت و اسایش هر زن و مرد(ملک محمودی، 1380). 

      این نهاد مهم مناسب ترین نظام برای تامین نیازهای مادی، روانی و معنوی بشر بوده و بهترین بستر را برای تامین امنیت و ارامش روانی اعضا، پرورش نسل جدیدو اجتماعی کردن فرزندان و براورده ساختن نیازهای عاطفی افراد فراهم نموده است. با این حال نظام خانواده در عصر حاضر دچار مشکلات و چالش های اساسی گردیده و حتی گاه اساس و تمامیت آن نیز زیر سوال رفته است( سالاری فر، 1385). و همین اهمیت ما را بر آن داشت تا مساله رضایت از زندگی را روی قشر محبوب جامعه یعنی خانواده های ایثارگر برررسی نماییم.

اهداف پژوهش

هدف اول: تعیین رابطه بین مؤلفه‌های سرمایه روان شناختی(خود-کارآمدی، امیدواری، تاب‌آوری و جهت گیری به زندگی) با رضایت از زندگی.

هدف دوم: تعیین رابطه بین مؤلفه‌های سرمایه روان شناختی(خود-کارآمدی، امیدواری، تاب‌آوری و جهت گیری به زندگی)با مؤلفه‌های رضایت زناشویی (پاسخ قراردادی، رضایت زناشویی، مسائل شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌های اوقات فراغت، رابطه جنسی، فرزندان و فرزند پروری، خانواده و دوستان، نقش‌های مساوات طلبانه و جهت گیری مذهبی).

فرضيه‌های پژوهش

1- فرضیه اول: بین مؤلفه‌های سرمایه روان شناختی (خود-کارآمدی، امیدواری، تاب‌آوری و جهت گیری به زندگی) با رضایت از زندگی رابطه (معنادار) وجود دارد.

2- فرضیه دوم: بین مؤلفه‌های سرمایه روان شناختی (خود-کارآمدی، امیدواری، تاب‌آوری و جهت گیری به زندگی) با مؤلفه‌های رضایت زناشویی(پاسخ قراردادی، رضایت زناشویی، مسائل شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌های اوقات فراغت، رابطه جنسی، فرزندان و فرزند پروری، خانواده و دوستان، نقش‌های مساوات طلبانه وجهت گیری مذهبی) رابطه (معنادار)وجود دارد.

تعریف نظری و عملیاتی واژه‌ها و اصطلاحات

تعریف نظری اصطلاحات و واژه‌ها

1- سرمایه‌روان شناختی

 سرمایه‌ روان شناختی یکی از شاخص‌های روان شناسی مثبت گرا می‌باشد که با ویژگی‌هایی از قبیل باور فرد به توانایی هایش برای دستیابی به موفقیت، داشتن پشتکار در دنبال کردن اهداف، ایجاد اسنادهای مثبت درباره‌ی خود و تحمل کردن مشکلات تعریف می‌شود(بهادری خسروشاهی و همکاران، 1391، ص146).

2- رضایت از زندگی

به عنوان ارزیابی کلی کیفیت زندگی بر اساس ملاک‌های انتخاب شده که عبارت است از: مقایسه بین شرایط زندگی با ملاک‌های شخصی افراد، هنگامی سطوح بالای رضایت از زندگی را تجربه می‌کنند و شرایط زندگی آنها با ملاک‌هایی که برای خود تعیین کرده اند، مطابقت داشته باشد. رضایت از زندگی را می‌توان به عنوان جامع‌ترین ارزیابی افراد از شرایط زندگی خود در نظر گرفت (کشاورز و همکاران، 1388، ص 160).

3- رضایت زناشویی

رضایت زناشویی یعنی انطباق بین انتظاراتی که فرد از زندگی زناشویی دارد و آن چه در زندگی خود تجربه می‌کند. رضایت زناشویی انطباق بین وضعیت موجود و وضعیت مورد انتظار است(قربانعلی پور، فراهانی، برجعلی و مقدس،1387، ص 58).

1-6-2- تعریف عملیاتی اصطلاحات و واژه ها

1- سرمایه روان شناختی

 سرمایه روان شناختی در این پژوهش بر مبنای امتیازاتی که شرکت کنندگان در پژوهش در پرسشنامه 26 سوالی مک گی[1] (2011)، با چهار خرده مقیاس به نام‌های خود-کارآمدی (8 سوال)، امیدواری (6 سوال)، تاب‌آوری (6 سوال) و جهت گیری به زندگی (6 سوال) و مقیاس پاسخگویی شش درجه ای(کاملاً مخالفم=1 تا کاملاً موافقم =6)، بدست آورده اند، در نظر گرفته شده است. با توجه به مقیاس پاسخگویی شش درجه‌ای مورد استفاده در این پرسشنامه، حداقل امتیاز قابل کسب 26 و حداکثر 156 بوده است. در سطح خرده مقیاس‌ها نیز به ترتیب با توجه به تعداد سوالات هر خرده مقیاس، برای خود-کارآمدی (8 سوال) امتیازات از 8 تا 48، برای امیدواری (6 سوال) امتیازات از 6 تا 36، برای تاب‌آوری (6 سوال) امتیازات از 6 تا 36 و برای جهت گیری در زندگی (6 سوال) امتیازات از 6 تا 36 در نوسان بوده است.

2-رضایت زناشویی

 رضایت زناشویی در این پژوهش بر مبنای امتیازاتی که شرکت کنندگان در پژوهش در پرسشنامه 47 سوالی سلیمانیان (1373) که شامل 12 خرده مقیاس بنام‌های رضایت زناشویی (8 سوال)، مسائل شخصیتی (3 سوال)، ارتباط زناشویی (4 سوال)، حل تعارض (4 سوال)، مدیریت مالی (4 سوال)، فعالیت‌های اوقات فراغت (3 سوال)، رابطه جنسی (4 سوال)، فرزندان و فرزندپروری (4 سوال)، خانواده و دوستان (4 سوال)، نقش‌های مساوات طلبانه (4 سوال)، جهت گیری مذهبی (2 سوال) و پاسخ قراردادی (3 سوال) بوده در نظر گرفته شده است. با توجه به مقیاس پاسخگویی پنج درجه‌ای (کاملاً مخالفم=1 تا کاملاً موافقم =5) مورد استفاده در این پرسشنامه حداقل امتیاز قابل کسب 44 و حداکثر امتیاز قابل کسب 220 بوده است. در سطح خرده مقیاس‌ها نیز به ترتیب با توجه به تعداد سوالات هر خرده مقیاس، برای رضایت زناشویی (8 سوال) امتیازات از 8 تا 40، برای مسائل شخصیتی (3 سوال) امتیازات از 3 تا 15، برای ارتباط زناشویی (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای حل تعارض (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای مدیریت مالی (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای فعالیت‌های اوقات فراغت (3 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای رابطه جنسی (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای فرزندان و فرزندپروری (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای خانواده و دوستان (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای نقش‌های مساوات طلبانه (4 سوال) امتیازات از 4 تا 20، برای جهت گیری مذهبی (2 سوال) امتیازات از 2 تا 10 و برای پاسخ قراردادی (3 سوال) امتیازات از 3 تا 15در نوسان بوده است.

3-رضایت از زندگی

 رضایت از زندگی در این پژوهش بر مبنای امتیازاتی که شرکت کنندگان در پژوهش در پرسشنامه رضایت از زندگی داینر و همکاران(1985)که دارای 5 سوال، و مقیاس پاسخ گویی هفت درجه‌ای (ازکاملاً موافقم=1 تا کاملاً مخالفم=7) است، در نظر گرفته شده است. با توجه به مقیاس پاسخگویی هفت درجه‌ای در این پرسشنامه حداقل امتیاز قابل کسب 5 و حداکثر امتیاز قابل کسب 35 در نوسان بوده است.

      روش پژوهش

مطالعه حاضر از نظر ساختار یک پژوهش توصیفی و از نظر روش از نوع پژوهش‌های همبستگی محسوب می‌شود. از آنجایی که هدف اصلی در پژوهش حاضر تعیین رابطه مولفه‌های سرمایه‌روانشناختی با رضایت از زندگی و رضایت زناشویی در همسران ایثارگران شهرستان شهرکرد بود، روش پژوهش همبستگی برای دستیابی به این هدف مناسب تشخیص داده شد.در یک نگاه اجمالی به پژوهش‌های همبستگی‌ می‌توان گفت در پژوهش همبستگی‌ می‌توان روابط ساده و ترکیبی بین دو یا چند متغیر پیش بین را با یک و در موارد خاص با چند متغیر ملاک مورد بررسی قرار داد. این نوع پژوهش‌ها در مواردی که امکان دست کاری متغیر‌ها وجود ندارند‌ می‌توانند دانش و اطلاعات با اهمیتی را با روابط همزمان متغیرها بدست بدهند.

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش را کلیه همسران ایثارگران در شهرستان شهر کرد که اطلاعات آنها در بنیاد شهید شهرستان شهر کرد موجود است در پاییز سال 1391 تشکیل داده اند. بر اساس اطلاعات دریافتی از بنیاد شهید شهرستان شهر کرد، تعداد کل همسران ایثارگران در شهرستان شهر کرد در دوره زمانی پژوهش 1540نفر بود.

نمونه و روش نمونه گیری

از جامعه آماری مورد اشاره در بالا، بر اساس جدول تناست حجم نمونه با حجم جامعه آماری، 370 نفر به عنوان نمونه برای شرکت در این پژوهش انتخاب شدند(حسن زاده،1381). 370 نفر نمونه پژوهش از طریق نمونه گیری تصادفی ساده  بر اساس فهرستی که در بنیاد شهید شهرستان شهرکرد موجود بود انتخاب شدند. پس از جمع‌آوری پرسشنامه ها، 16 پرسشنامه (معادل 3/4 درصد) به دلیل ناقص بودن از پژوهش حذف شدند لذا گروه نمونه پژوهش به 354 نفر تقلیل یافت. دامنه سنی شرکت کنند گان در پژوهش 30 تا 57 سال و دامنه سنی همسران آنها 35 تا 70 سال بود.

ابزارهای پژوهش

برای سنجش متغیر‌های پژوهش از ابزارهای زیر استفاده به عمل آمد.

1- پرسشنامه ی سرمایه‌روانشناختی

برای سنجش سرمایه روانشناختی از پرسشنامه 26 سوالی که توسط مکگی[2](2011) با چهار خرده مقیاس خود-کارآمدی،امیدواری،تاب‌آوری وجهت گیری به زندگی و مقیاس پاسخگویی شش درجه ای(کاملاً مخالفم=1 تا کاملاً موافقم =6) ساخته و ارائه شده استفاده بعمل آمد. این پرسشنامه توسط گل پرور(1390) در ایران ترجمه و آماده اجرا شده است. مک گی (2011) روایی و پایایی این پرسشنامه را همراه با فرم‌های 25 و 12 سوالی سرمایه روانشناختی به طور گسترده و وسیعی بررسی نموده و شواهد متقنی از روایی و پایایی این پرسشنامه ارائه نموده است. روایی صوری و محتوایی این پرسشنامه توسط تنی چند از متخصصین در پژوهش بررسی و تایید گردیده است(گل پرور، 1390). در پژوهش کاظمی(1391) تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس بر روی 26 سوال این پرسشنامه همان چهار عامل معرفی شده توسط مک گی(2011) را در نسخه فارسی ترجمه شده به دست داده و آلفای کرونباخ به ترتیب برای خود-کارآمدی، امید،تاب‌آوری وجهت گیری به زندگی برابر با 88/0، 86/0، 83/0و 83/0 بدست آمده است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های این پرسشنامه محاسبه گردید که به ترتیب برای خود- کارآمدی برابر با 86/0، برای امیدواری برابر با 84/0، برای تاب‌آوری برابر با 72/0 و برای جهت گیری در زندگی برابر با 6/0 بدست آمد. پرسشنامه سرمایه روانشناختی به پیوست شماره 1 ارائه شده است.

2- پرسشنامه‌ی رضایت از زندگی

اینمقیاس توسط داینر، امونز، لارسن و گریفن (1985) تهیه و شامل پنج سوال است که مو لفه‌ی شناختی رضایت از زندگی را اندازه گیری‌ می‌کند. مقیاس پاسخ گویی این پرسشنامه هفت گزینه‌ای است (کاملا موافق تا کاملا مخالف، که به گزینه‌ی کاملا مخالفم نمره‌ی 1 و به گزینه‌ی کاملا موافقم نمره‌ی 7 تعلق‌ می‌گیرد). نمره‌ای که فرد در این مقیاس به دست‌ می‌آورد بین 5-35 نمره‌ می‌باشد. نسخه‌ای از این مقیاس توسط بیانی، کوچکی و گودرزی (1386) به فارسی ترجمه شده و برای آن پایایی به روش آلفای کرونباخ و بازآزمایی به ترتیب 83/0 و 69/0 گزارش شده است. همچنین روایی سازه پرسشنامه از طریق روایی همگرا با استفاده از فهرست شادکامی آکسفورد^[3] (OHI، آرگیل، مارتین و کرسلند^[4]، 1989) برابر با 71/0 و پرسشنامه‌ی افسردگی بک (BDI، بک^[5]، 1961) برابر با 59/0 گزارش شده است (سلیمانیان و فیروزآبادی، 1390). در پژوهش حاضر برای این پرسشنامه آلفای کرونباخ محاسبه گردید که برابر با 87/0 به دست آمد. پرسشنامه رضایت از زندگی به پیوست شماره 2 ارائه شده است.

3- پرسشنامه ی رضایت زناشویی (ENRICH)

برای سنجش رضایت زناشویی از پرسشنامه معرفی شده توسط اولسون (1989 به نقل از سلیمانیان، 1373) استفاده به عمل آمد. نسخه اصلی این پرسشنامه 115 سوال دارد. با توجه به ارزیابی سوالات که موجب خستگی بیش از اندازه پاسخ گویان‌ می‌شود، فرم کوتاهی از آن با 47 سوال در سال 1373 توسط سلیمانیان در ایران تهیه شده است (سلیمانیان، 1373). فرم 47 سوالی که در این پژوهش از آن استفاده شده شامل:خرده مقیاس‌های رضایت زناشویی (4-5-6-7-8-9-10-11)، مسائل شخصیتی (12-13-14)،ارتباط زناشویی (15-16-17-18)، حل تعارض (19-20-21-22)، مدیریت مالی (23-24-25-26)، فعالیت‌های اوقات فراغت (27-28-29)، رابطه جنسی (30-31-32-33)، فرزندان و فرزندپروری (34-35-36-37)، خانواده و دوستان (38-39-40-41)، نقش‌های مساوات طلبانه (42-43-44-45) و جهت گیری مذهبی (46-47) بود (به نقل ازفهیمی، 1380). لازم به ذکر است که سه سوال اول این پرسشنامه در محاسبه هیج یک از خرده مقیاس‌ها استفاده نمی شود، لذا 44 سوال برای این محاسبات در نظر گرفته‌ می‌شوند (سلیمانیان، 1373). مقیاس پاسخگویی این پرسشنامه 5 گزینه‌ای لیکرت (کاملا مخالفم =1 تا کاملا موافقم =5) است. البته تعدادی از سوالات این پرسشنامه به صورت معکوس نمره گذاری‌ می‌شوند که به این شرح هستند: 8-11-12-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22-23-24-25-26-33-35-36-37-38-41-42-44-45-47، اولسون (1989) ضریب پایایی این پرسشنامه را بر حسب آلفای کرونباخ 92/0 گزارش کرده است. شریفی نیا (1380) نیز ضریب روایی پرسشنامه را 92/0 و سلیمانیان (1373) روایی همزمان پرسشنامه 47 ماده‌ای را با فرم اصلی آن (115 سوالی) 95/0 به دست آورد. در پژوهش حاضر برای هر یک از خرده مقیاس‌ها آلفای کرونباخ محاسبه گردید که به ترتیب برای رضایت زناشویی (8 سوال) برابر با 84/0، برای مسائل شخصیتی (4 سوال) برابر با7/0، برای ارتباط زناشویی (4 سوال) برابر با72/0، برای حل تعارض (3 سوال) برابر با7/0، برای مدیریت مالی (3 سوال) برابر با63/0، برای فعالیت‌های اوقات فراغت (4 سوال) برابر با29/0 (این عامل به این دلیل که آلفای کرونباخ آن پایین بود از تحلیل‌ها کنار گذاشته شد)، برای رابطه جنسی (4 سوال) برابر با6/0، برای فرزندان و فرزند پروری (4 سوال) برابر با64/0، برای خانواده و دوستان (4 سوال) برابر با63/0، برای نقش‌های مساوات طلبانه (2 سوال) برابر با 23/0 (این عامل نیز به دلیل این که آلفای کرونباخ پاینی داشت از تحلیل‌ها کنار گذاشته شد). و برای جهت گیری مذهبی (4 سوال) برابر با74/0 به دست آمد. پرسشنامه رضایت زنا شویی به پیوست شماره 3 ارائه شده است.

روش اجرای پژوهش

اجرای پرسشنامه‌های این پژوهش به صورت خود گزارش دهی بوده است. به این ترتیب که در آغاز هر پرسشنامه توصیفی خلاصه در اختیار افراد قرار گرفته تا مطالعه نموده وسپس اقدام به پاسخ گویی به پرسشنامه‌ها نمایند. پس از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها تک تک پرسشنامه‌ها از نظر صحت پاسخگو یی به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته تا پرسشنامه‌های ناقص جدا شوند، سپس داده‌های مورد نیاز برای بررسی اهداف وفرضیه‌های پژوهش از پرسشنامه‌ها استخراج و مورد تحلیل آماری قرار گرفته است.

روش تحلیل داده ها

داده‌های حاصل از پرسشنامه‌های پژوهش در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفته اند. در سطح توصیفی از جدول فراوانی و درصد فراوانی، نمودار درصد فراوانی و جدول شاخص‌های گرایش مرکزی و پراکندگی برای ارائه وضعیت متغیر‌های جمعیت شناختی ومتغیر‌های پیش بین و ملاک پژوهش استفاده شده است. در سطح استنباطی نیز از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون معناداری آن وتحلیل رگرسیون چند گانه استفاده به عمل آمد. کلیه‌ی تحلیل‌های صورت گرفته با نرم افزار آماری[6]SPSS نسخه 18 انجام شده است.

در جدول 4- 9، شاخص‌های توصیفی(میانگین، انحراف معیاروخطای استاندارد)متغیرهای پژوهش ارائه شده است.

جدول4- 9: شاخص‌های توصیفی گروه نمونه پژوهش در مولفه‌های متغیرهای پژوهش

‌ چنانکه در جدول 4- 9 مشاهده می‌شود، در سرمایه‌های روانشناختی میانگین خود-کارآمدی برابربا4/4، در امیدواری برابر با4/4، در تاب‌آوری برابر با 43/4 و در جهت گیری به زندگی برابر با 16/4می باشد. میانگین رضایت از زندگی برابر با59/4، در پاسخ قراردادی برابر با68/3، در رضایت زناشویی برابر با66/3، در مسائل شخصیتی برابر با29/3، در ارتباط زناشویی برابر با28/3،در حل تعارض برابر با 08/3، در مدیریت مالی برابر با48/3، در فعالیت‌های اوقات فراغت برابر با 43/3، در رابطه جنسی برابر با 43/3، در فرزندان و فرزند پروری برابر با 57/3، در خانواده و دوستان برابر با69/3، در نقش‌های مساوات طلبانه برابر با 32/3 و در جهت گیری مذهبی میانگین برابر با1/4 می‌باشد.

بحث و نتیجه گیری:

یافته های پژوهش نشان می دهد بین سرمایه روانشناختی، رضایت از زندگی و رضایت زناشویی رابطه مثبت و کامل وجود دارد هر قدر که رضایت از زندگی بالاتر باشد رضایت از زندگی زناشویی هم بالاتر می رود و هر قدر رضایت از زندگی زناشویی بالاتر رود رضایت از زندگی نیز بالاتر می رود و این دو مولفه با سرمایه روانشناختی و مولفه های آن یعنی خود-کارآمدی، امیدواری، تاب آوری و جهت گیری به زندگی رابطه مثبت و کامل دارند. هر قدر افراد خود –کارآمدتر باشند و یا امیدواری بیشتری در زندگی داشته باشد و یا انسان ها ی مقاوم تری باشند و یا جهت گیری مثبت تر ی به زندگی و خود داشته باشند رضایت از زندگی و رضایت از زندگی زناشویی در آنها بالاتر است.

منابع:

بهادری خسروشاهی ج ،هاشمی نصرت آبادی ت. 1390. رابطه امیدواری و تاب‌آوری با بهزیستی روانشناختی در دانشجویان. اندیشه و رفتار،6(22)، 42-50.

حسن زاده  ر .1382 . روشهای تحقیق در علوم رفتاری .چاپ دوم . تهران:ساوالان. 317 ص .

سلیمانیان ع، فیرزآبادی ع. 1390. اثر بخش روش تفصیل دورنماهای مثبت (      ) مبتنی بر کاهش تعارض اهداف بر رضایت از زندگی. پژوهش‌های نوین روان شناختی، 6 (22)، 57-70.

سلیمانیان ع. 1373. بررسی تاثیر تفکرات غیر منطقی بر نارضایتی زناشویی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تهران.

قربانعلی پور م، فراهانی ح، برجعلی الف، مقدس ل. 1387. تغییر اثربخشی آموزش سبک زندگی به شیوه گروهی بر افزایش رضایت زناشویی. مطالعات روان شناختی، 4 (3)، 57-72.

کاظمی م. 1391. رابطه سرمایه روان شناختی و سرمایه معنوی با رفتارهای مدنی-سازمانی،رفتارهای انحرافی،عملکرد زمینه ای و عملکرد در نقش میان معلمان شهرستان خمینی شهر. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی صنعتی و سازمانی، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان، اصفهان.

کشاورز الف، مهرابی ح، سلطانی زاده م. 1388. پیش بینی کننده‌های روان شناختی رضایت از زندگی. روان  شناسی تحولی: روان شناسان ایرانی، 6 (22)، 159-168.

گل پرور، م. 1390. اعتبار‌یابی و آماده سازی پرسشنامه 26 سوالی سرمایه روان شناختی. پژوهش منتشر نشده.

Mac Gee,E,A. (2011). An examination of the stability of positive psychological capital using frequency-based measurement.PhD Dissertation, University of Tennessee. http:// trace.tennesee.edulatk-graddiss/999.

& Diener , E. (1995) . Who is happy? Psychological Science, 6 , 10-1.GMyers,D,