خاطرات‏ مرحوم حجت الاسلام و المسلمين‏ ابوترابي‏ از 15 خرداد

قبل از طلوع آفتاب،تقريبا صحن مطهر حضرت فاطمهء معصومه(س) مالامال از جمعيت شد بطوري كه،توي رواقهاي اطراف،حجره‏ها و ايوان آئينه جمعيت موج مي‏زد و تعداد زيادي از خواهرها نيز بودند. بتدريج افرادي كه كفن‏پوش از منزلشان بيرون آمده بودند وارد صحن‏ شدند.

ابتدا همه متحير بودند و در فكر فرو رفته بودند كه چكار بكنند. شعاهايي مي‏دادند و با ذكر صلوات آمادگي خودشان را براي شهادت و فداكاري اعلام مي‏كردند.طولي نكشيد كه مرحوم آقاي اشراقي داماد حضرت امام رضوان اللّه تعالي عليه وارد صحن مطهر شدند و با ورود ايشان قهرا همه منتظر بودند كه ايشان براي جمعيت صحبت كنند.

مرحوم اشراقي رحمت اللّه عليه وارد يكي از رواقهاي حرم شد و روي‏ سكويي ايستاد و بلندگويي در اختيارش قرار گرفت.

وي گفت من قبل از دستگيري حضرت امام با ايشان صحبتي داشتم‏ مطلب-و يا فكر مي‏كنم گفت وصيت-ايشان را مطرح مي‏كنم،شما خودتان تصميم بگيريد.بيان ايشان باعث شد كه ديگر بطور كلي سكوت‏ محض تمام صحن مطهر را فراگرفت.نفسها در سينه محبوس شد حتي‏ زمزمه‏اي هم بگوش نمي‏رسيد همه منتظر سخن ايشان بودند.گفتند: «چند روز قبل از دستگيري ايشان از ساعت 4 بعد از ظهر افرادي را كه ما مي‏شناختيم و كاملا مورد اطمينان بودند از تهران به قم مشرف شدند و خدمت آقا رسيدند و عرض كردند كه ساواك از طرف رژيم،امشب تصميم‏ دارد كه شما را دستگير كند،و ما بعد از اينكه مطمئن شديم كه اينها يك چنين برنامه‏اي دارند لازم ديديم كه خدمت شما برسيم و اين مطلب را عرض كنيم شايد تدبيري انديشيده بشود كه اينها چنين موفقيتي پيدا نكنند.

اين خبر را آقايان ساعت چهار آوردند و تشريف بردند.باز يكي دو ساعت بعد يك گروه ديگر از تهران خدمت آقا رسيدند و آنها هم همين‏ مطلب را تأكيد كردند و اصرار داشتند كه امشب آقا منزلشان را تغيير بدهند. بهرحال اينها هم رفتند.

غروب و بعد از غروب هم‏چنين اخباري بدست ما رسيد و خدمت آقا عرض شد.

تا اينكه دقيقا ساعت دوازده شب بود.ديديم در خانه را كوبيدند خانمي‏ خودش را معرفي كرد در را باز كرديم همان حدود ساعت دوازده شب روي‏ شناختي كه نسبت به اين خانم داشتيم ايشان خدمت آقا شرفياب شد.

خود و همراهانش را كه از تهران آمده بودند معرفي كرد و گفت كه ما با تعدادي از افراد الآن از تهران رسيديم چون محيط امني نبود و مأمورين، اطراف منزل شما بودند آنها نتوانستند وارد شوند،امشب به يقين،مأمورين‏ اطلاعات از تهران تصميم گرفته‏اند كه شبانه شما را دستگير كنند و پيشنهاد ما اين است كه امشب شما منزلتان را تغيير بدهيد.»

الآن نمي‏دانم كه مرحوم اشراقي اسم آن خانم را برد يا نه بنده هم آنروز در فكر اين نبودم كه اسم وي را در خاطر داشته باشم ولي خوب است كه‏ بررسي بشود اين خانم هم شايد حيات داشته باشند در اين مورد اطلاعات‏ بيشتري بدانند.

حضرت امام هم از اين احساس مسئوليت آن خانم كه ساعت دوازده‏ شب حتي با محدوديتي كه مأمورين آنوقت براي ورود به خانه حضرت امام‏ بوجود آورده بودند،خيلي قدرداني كردند.

مرحوم آقاي اشراقي اظهار داشت:ما ديديم بدون اينكه آقا بدون آنكه كمترين تغييري در برنامه‏هاي خودشان بدهند طبق معمول ساعت يك بعد از نيمه شب در همان اتاق كه هر شب بودند آمادهء استراحت شدند.

من خدمت ايشان رسيدم و عرض كردم آقا شما با خبرهايي كه پي در پي و مكرر از ساعت چهار بعد از ظهر تا اكنون از تهران رسيده مطمئن نشده‏ايد به اينكه امشب رژيم شاه تصميم دستگيري شما را دارد؟فرمودند:بله يقين‏ دارم.

عرض كردم خوب،حالا كه يقين داريد پس اجازه بدهيد محل‏ استراحتتان را تغيير بدهيم به منزل همسايه تشريف ببريد.

فرمودند:يقين پيدا كردم به اين مسئله.ولي ما هم تصميم خودمان را گرفته‏ايم قدمي را كه در اين راه برداشته‏ايم تا آخرين لحظه حياب ادامه‏ خواهيم داد.بعد از دستگيري اگر زنده بوديم به راه خودمان ادامه مي‏دهيم‏ اگر ما را از پا درآوردند و به شهادت رسيديم مردم خودشان مي‏دانند پس تا زنده‏ايم به راهمان ادامه مي‏دهيم و هر لحظه‏اي هم كه به شهادت رسيديم‏ وظيفه‏مان را انجام داده‏ايم و بعد از آن ديگر تكليف به عهدهء خود مردم‏ است.»

بعد از شنيدن بيان حضرت امام به نقل از مرحوم اشراقي،صداي گريهء جمعيت يكپارچه بلند شد.اين صداي شيون و گريه چند دقيقه همينطور بصورت يكپارچه و مستمر ادامه داشت.بعد كفن‏پوشها بلند شدند و آمادگي خودشان را براي شهادت اعلان كردند.به همين صورت،ديگر جمعيت منتظر نشد كه تصميم گيرنده چه كسي است؟و نظر آقاي اشراقي‏ چيست؟چه كسي رهبري اين حركت را به عهده مي‏گيرد.همينطور مثل‏ سيل از درب جنوبي صحن مطهر بيرون آمدند و به سوي پل آهنچي حركت‏ كردند و از آنجا به سمت راه‏آهن براه افتادند.مردم تصميم داشتند كلانتريها را خلع سلاح كنند.عده‏اي ديگر مي‏گفتند كه ما پياده به سمت تهران‏ مي‏رويم.

از چهار راه راه‏آهن،جمعيت راه خودش را ادامه مي‏داد كه ريوهاي‏ ارتش از پادگان منظريه رسيدند. شايد نيروهاي نظامي‏اي كه اين مأموريت ار به آنها داده بودند فكر مي‏كردند همينكه با اين رعب و وحشت وارد بشوند و تيراندازي هوايي‏ بكنند جمعيت متفرق مي‏شوند.

ولي براي اولين مرتبه بود كه ما ديديم ملت شريف و نجيب و ايثارگر و شهادت طلب قم حقا تصميم خودشان را براي يكسره كردن كار يا از پاي‏ درآوردن دشمن يا شهادت خودشان گرفته بودند.مأمورين اقدام به‏ تيراندازي هوائي كردند،ولي ديدند كه جمعيت وسط خيابان ايستاده‏ مي‏خواهد راه را به روي آنها ببندد در اينجا آنها سعي مي‏كردند خودشان را از وسط جمعيت نجات بدهند.

اينها با تيراندازي هوايي و با آخرين سرعت-از سمت تهران كه همان‏ پادگان منظريهء قم بود-از وسط جمعيت عبور كردند و مردم هم شعار مي‏دادند و سنگ بسوي آنها پرتاب مي‏كردند و چوبهاي خيلي ضخيمي كه‏ همراهانشان داشتند-كه نمي‏دانستم از كجا آورده بودند-مي‏انداختند،به‏ اين منظور كه شايد بتوانند ريوها را متوقف و سرنشينانش را خلع سلاح‏ كنند.

لذا آنها هم سعيشان بر اين بود كه فقط خودشان را از بين جمعيت بيرون‏ بكشند.در هر حال شايد بيش از چهل،پنجاه ريو همه مسلح از وسط جمعيت عبور كردند كه يكي از جيپ‏هايي كه اينها را هدايت مي‏كرد و فرماندهي آنها را به عهده داشت وسط جمعيت واژگون شد.

اما اينكه سرنشينان آن به چه سرنوشتي مبتلا شدند ديگر جمعيت بقدري‏ زياد بود كه ما نفهميديم به كجا كشيده شد.

اين تيراندازي باعث شد كه جمعيت از اينكه راهش را بسمت تهران ادامه‏ بدهد منصرف شد.زيرا پادگان منظريه در سر راه آنها قرار داشت و آنها هم‏ يقينا مي‏خواستند راه را بر مردم ببندند.جمعيت كم‏كم برگشت و بطرف‏ چهار راه،راه‏آهن و از آنجا بسمت مركز قم و پل جلوي مسجد امام حسن‏ مجتبي(ع)-كه به بازار منتهي مي‏شود-حركت كرد.

ابتداي جمعيت به يك كلانتري در نزديكي همين پل رسيده بود.ظاهرا انتهاي اين خيابان قبل از رسيدن به پل،دست راست كه در گذشته بنام‏ خيابان ايستگاه معروف بود چون منتهي مي‏شد به ايستگاه،يك كلانتري‏ بود كه جلوي آن كلانتري تيراندازي شدت گرفت و بيشتر اين ريوها رفتند نيروهايشان را جلوي آن كلانتري پياده كردند ولي در عين حال نتوانستند آنجا،راه را بر روي مردم ببندند.

نيروها عقب‏نشيني كردند ولي يك تعدادي داخل همين خيابان ايستگاه به‏ شهادت رسيدند.آنجا تيراندازي شديدي انجام گرفت كه تعدادي زمينگير شدند.من خودم با يك تعدادي كه توي پياده‏رو بوديم خوابيديم روي‏ زمين،بعد كه بلند شديم ديديم كنار ما يك نفر به شهادت رسيد است. بنده شاهد بودم بجاي اينك جمعيت با ديدن اين شهيد،پا بفرار بگذارند پيكر پاك وي را روي شانه گرفتند و دو مرتبه بسمت پل مسجد امام حسن‏ مجتبي(ع)حركت كردند.

وقتي به انتهاي پل رسيديم چون شهرباني سابق هم سر چهار راه‏ بازار،مقابل مسجد امام حسن مجتبي(ع)واقع شده بود نيروهاي شهرباني‏ و اكثر قريب باتفاق نيروهاي كمكي كه از پادگان منظريه آمده بودند و از بين‏ جمعيت عبور كرده و سر چهار راه مستقر شده بودند راه را بر مردم بستند و جمعيت نتوانست ديگر بسمت شهرباني حركت بكند لذا قبل از رسيدن به‏ مسجد امام حسن مجتبي(ع)مردم راه خود را بسمت حرم حضرت‏ معصومه(س)ادامه دادند كه مجددا آتش سنگين تيراندازي دشمن راه را بر آنها بست و از آنجا جمعيت متفرق شدند و ما هم ديگر نتوانستم از سر پل‏ به راه خودمان ادامه بدهيم.

بنده به خاطر دارم،يكماهي بيشتر از اين جريان نگذشته بود كه يكي از براداران عزيز طلبه را كه هم بحث ما در درس اصول حضرت آيت الله‏ وحيد خراساني بود در قم ديدم.

ايشان به من گفتند كه:حاجي بعد از درس شما را ببينم كاري داشتم.

من بعد از بحث خدمتشان رسيدم(اسمشان را فراموش كردم ولي‏ مي‏دانم ايشان الآن ساكن مشهد مقدس هستند.) ايشان گفتند بعد از جريان 15 خرداد من در تهران،در منطقه‏اي در كرج‏ رفت‏وآمد زيادي داشتم.در يكي از روزها يك سرهنگي در جاي خلوتي‏ از كرج مرا ديد و به من گفت من مطلبي دارم،و مي‏خواستم اين مطلب‏ بازگو بشود ولي امروز بصورت سر نگهداري بشود تا در آينده در تاريخ اين‏ ملت ثبت بشود.

آن سرهنگ گفته بود كه ده،پانزده روزي است كه رفت‏وآمد شما را به‏ اينجا ديدم و به شما تقريبا اطمينان پيدا كردم كه مطلبم را با شما در ميان‏ بگذارم و من در اين فكر بودم كه اين مطلب را كه مي‏خواهم امروز به عنوان‏ وديعه بگويم،به كسي گفته بشود كه به عنوان سر در سينهء خودش‏ نگاهدارد.خواهش من اين است كه در درجهء اول براي حفظ جان من و در درجهء بعد هم براي حفظ جان خودتان اين مطلب را اخلاقا و شرعا براي‏ كسي بازگو نكنيد كه جان من به خطر نيافتد.

آن سرهنگ گفته بود:در شب دستگيري حضرت امام در قم،من يكي از كساني بودم كه عده‏اي از اين نيروها تحت امر من بودند.تصميم بر اين بود كه خيلي آرام بدون هيچ سر و صدايي آقا دستگير بشود كه همسايه‏ها باخبر نشوند و مسئله‏اي ايجاد نشود.لذا قبل از اذان صبح با يك نيروي قابل‏ ملاحظه‏اي، نردباني گذاشتيم واز اين نردبان يك تعدادي خودشان را به‏ پشت‏بام منزل حضرت امام رساندند از آنجا هم دوباره نردبان را گذاشتند توي خانه رفتند پايين و آمدند در خانه را باز كردند.

به محض اينكه ما وارد شديم داخل حياط خانه حضرت امام ديدم يك‏ پيرمردي آمد به سمت ما.يكي از افراد ما با مشت ايشان را انداخت روي‏ زمين.هنوز اين پيرمرد صدايش در نيامده بود كه ديدم پنجرهء اطاق باز شد و حاج آقا روح الله گفت،اگر با خميني كار داريد من هستم اين پيرمرد بيچاره چه گناهي كرده؟ما از اين شهامت،اين رشادت،اين جسارت‏ اصلا متحير مانديم و شرمند شديم.سعي كرديم قبل از اينكه حضرت‏ امام،اطاقشان را ترك كنند ما خودمان را به اطاق ايشان برسانيم.فكر مي‏كرديم الآن ايشان مثلا از اين اطاق-به حساب ما-پا بفرار مي‏گذارند. لذا ما با عجله رفتيم به سمت اطاق،در را كه باز كرديم ديديم ايشان، خيلي آرام و بدون هيچ اضطرابي لباسشان را پوشيدند و عمامه‏اشان را هم‏ بر سرشان گذاشتند و عبايشان را دارند مي‏اندازند روي دوششان،مثل‏ اينكه خودشان به اختيار خودشان دارند بيرون مي‏آيند.لذا ما بدون اينكه‏ برخوردي بكنيم ايستاديم،ديديم نعلين‏هايشان را پوشيدند از پله‏ها آمدند بيرون به سمت حياط ما همينجور تعجب‏زده و متحير دنبال ايشان حركت‏ مي‏كرديم كه ايشان جلوي در خانه كه رسيدند،يكمرتبه ديديم مكثي كردند و دو مرتبه به سمت اطاق برگشتند،ما فكر كرديم كه ايشان پشيمان شده‏اند از اينكه با ما بيايند.لذا بالافاصله دستور داديم همه گلنگدنها را كشيدند و راه را بر ايشان بستيم.

اين برادر عزيز روحاني كه براي بند تعريف مي‏كردند تعبيرشان اين بود كه آن سرهنگ مي‏گفت:آقا مثل اينك مگسي جلوي راهشان باشد و بخواهد اين مگس را از سر راهشان بردارند همينطوري بي‏اعتناء به ما با دستشان اشاره كردند كه برويد كنار ما هم كه تصميم نداشتيم از جلوي‏ ايشان دور بشويم، ولي ديديم ايشان اصلا توجهي به اين همه نيرو با اسلحه‏هاي آماده ندارد.

در آن لحظه تمام آن اراده و تصميمي كه ما گرفته بوديم كه يك قدم‏ نگذاريم ايشان به سمت جلو پيش بروند اصلا مثل مومي كه آب بشود يا مثل روغني كه روي زمين بريزد همينطور وا رفتيم و همه خود به خود كنار رفتيم،و ايشان به راه خودشان ادامه دادند.بعد دنبال ايشان رفتيم كه‏ ببينيم كه ايشان چكار مي‏خواهند بكنند.اما ارادهء اين مرد خدا بر ارادهء همهء ما كه تصميم گرفته بوديم يك قدم ايشان پيش نروند غلبه پيدا كرد بگونه‏اي‏ كه ما ديگر هيچ اختياري از خودمان نداشتيم و ايشان با كمال اراده و اختيار به راه خودشان به هر سمتي كه مي‏خواستند مي‏رفتند.

ديديم ايشان از پله‏هاي اتاقي كه آنجا استراحت مي‏كردند بالا رفتند و وارد اتاق شدند و در دولابچه‏اي را باز كردند و چيزي را برداشتند كه سفيد بود ما احساس كرديم كفنشان را برداشتند يا پارچهء سفيدي را به عنوان كفن.بهرحال عمامهء ايشان مشكي بود.ايشان عمامه برنداشتند چيزي كه‏ برداشتند سفيد بود و ما براي خودمان اينطور محرزشد كه ايشان كفنشان را برداشتند و به محض ديدن اين صحنه همهء ما نزديك بود اسلحه‏هايي كه‏ توي دستمان بود از دستمان بيفتد.اين اندازه در مقابل عظمت روحي و اراده و شهادت طلبي و از خودگذشتگي اين مرد خدا بي‏اختيار شديم كه‏ ديگر توانايي شليك كردن كه نبود هيچ،بلكه دستهايمان مي‏لرزيد و ايشان‏ دو مرتبه با كمال صلابت و آرامش خاطر از اتاق بيرون آمدند و با كمال‏ بي‏اعتنائي به ما به سمت در حياط و ماشيني كه جلوي خانه براي منتقل‏ كردن ايشان از منزل به سمت تهران ايستاده بود حركت كردن و خودشان‏ تشريف بردند توي ماشين.

دوست طلبهء ما مي‏گفت تعبير سرهنگ اين بود كه ما در داخل ماشين‏ مي‏لرزيديم و هراسناك بوديم.ايشان وقتي اين حالت را ديدند به ما تسلاي‏ خاطر مي‏دادند.1

آن سرهنگ گفت آنچه وصيت من بود اين است كه‏ بدانيد،خميني يعني پيروز،خميني يعني مرد شكست‏ناپذير و خميني يعني‏ مردي كه نه تنها به پيروزي بلكه به تمام اهدافش خواهد رسيد.»

ملاحظه:

متن گزارش رياست ساواك قم از دستگيري امام خميني در 15 خرداد 1342

از ادارهء شهرباني قم وزارت كشور تاريخ 20/03/1342 به ادارهء اطلاعات شهرباني كل كشور شهرباني كل كشور شماره:891/5 موضوع:دستگيري خميني شهرباني قم‏ پيرو شمارهء 819/5 15/3/42 ساعت 30/2 دقيقه صبح روز 15/3/42 سركار سرهنگ بديعي رئيس ساواك قم تلفنا به اينجانب اطلاع داد كه براي‏ مذاكراتي فورا به ساواك بروم پس از رفتن به ساواك مشاهده شد سركار سرهنگ مولوي نيز با عده‏اي از مأمورين ساواك تهران در آنجا هستند. موضوع دستگيري خميني مطرح گرديد.تا با تبادل نظر يكديگر انجام گردد -سركار سرهنگ مولوي اضافه كرد از طرف تيمسار رياست كل دستور شفاهي دارم كه در اين مورد راهنمايي و همكاري كنيد.چون از چند روز قبل در حدود صد نفر از اهالي قريه جمكران گارد محافظ خميني را تشكيل‏ داده بودند.و در وقايع دوم فروردين تا چند روز پس از آن خميني شبها در منازل مختلف بيتوته مي‏كرد.چنين تصميم گرفته شد كه خانهء او و دامادش‏ و پسرش دفعتا تحت مراقبت قرار گرفته تا در صورتيكه در يكي از منازل‏ نبود فرصت مخفي شدن يا فرار نداشته باشد.ضمنا براي اينكه جلب توجه‏ نشود ابتدا منزل خميني و دو منزل ديگر توسط گارد ساواك تهران و به‏ راهنمايي مأمورين اين شهرباني و ساواك شناسايي شد و براي اينكه‏ هيچگونه ابهامي وجود نداشته باشد كروكي منزل خميني و دو نفر ديگر توسط شهرباني در اختيار مأمورين ساواك تهران گذارده شد.سپس‏ سرهنگ مولوي اظهار داشتند من شخصا در شهرباني خواهم ماند تا چنانچه احتياجي به شركت گروهان سرباز باشد بموقع داخل در عمل شوند و رئيس ساواك قم و رئيس شهرباني در ميدان جلوي بيمارستان اول كوچه‏ منزل خميني باشند و با اينجانب در شهرباني ارتباط داشته باشند تا در صورت لزوم گروهان هم داخل عمل شود-

ساعت 30/3 صبح عده‏اي‏2مأمور ساواك تهران بطور متفرقه‏3به اتفاق‏ راهنمايان ساواك قم و شهرباني به منزل خميني و دو منزل ديگر موردنظر اعزام گرديدند و خميني را كه در منزل دامادش بود دستگير نموده و با فولكس به ساواك قم تا جلوي بيمارستان و از آنجا با اتومبيل سواري كه از تهران به همين منظور آمده بود حركت دادند در جريان دستگيري فقط يك نفر در منزل خميني قدري مجروح و يكنفر كه قصد داد و فرياد داشته‏ دستگير و از داد و فرياد او جلوگيري و پس از دستگيري خميني آزاد شد و پيش‏بيني مي‏شد كه در منزل خميني عده‏اي مستحفظ وي باشند ليكن در موقع دستگيري غير از دو نفر مزبور در منزل او كسي نبوده در منزل دامادش‏ كه خود وي دستگير شد اشخاص متفرقه‏اي ديده نشدند و افراد موردنظر كه‏ در مسجد سلماسي كه در نزديكي منزل خميني است بيتوته نمود بودند كه‏ متوجه دستگيري وي نشدند ضمنا خميني در آن موقع بيدار و لباس پوشيده‏ حاضر و خود را معرفي نمود كه روح الله من هستم به ديگران كاري نداشته‏ باشيد بعد از اينكه خميني به ماشين سواري ساواك تهران منتقل شد آقاي‏ مولوي نيز از شهرباني رسيده و پشت سر سواري مزبور با عده گارد ساواك‏ به تهران عزيمت نمودند-

رئيس شهرباني قم

پي نوشت: