جلوۀ قرآن كريم درشعردفاع مقدّس

دكترناصرمحسني نيا، استادياردانشگاه شهيد باهنركرمان
دكتراحمد اميري خراساني، دانشياردانشگاه شهيد باهنركرمان


چكيده
شعردفاع مقدس اگرچه عمري كوتاه دارد، به جرات مي توان آن راتبلورخالص ترين انديشه هاي الهي وباورهاي ديني ملت مسلمان وشهيد پرورايران اسلامي داشت.
دراين مقاله، تلاش نگارندگان برآن است تابه بررسي جلوۀ قرآن كريم درجاي جاي شعردفاع مقدس بپردازند، دراين راستا آثارگروهي ازمشهورترين بزرگان شعردفاع مقدس بررسي گرديد تا ميزان توجه اين شاعران متعهد به آيات ومضامين قرآني مشخص گردد، آيات ومضامين واشارات قرآني موجود درآنها مدنظرقرارگرفت، اميد است اين تلاش مورد قبول خانواده شعروادب قرارگيرد.



مقدمۀ سخن


شعرپارسي درطول تاريخ هزارودويست سالۀ خود، شاهد فرازونشبيهاي فراواني بوده است، گاه درقالبها وگاه درمحتوا ومضامين خود افت خيزهاي بسيارگرديده، دريك دوره، يك نوع ادبي بسياربيشترازديگرانواع ادبي مورد توجه سرايندگان قرارگرفته و دردوره اي ديگرگونه اي ديگر. دراين ميان شعردفاع مقدس، ويژگيهاي منحصربه فردي را دردل خود جاي داده است. اين حقيقت با بررسي شعراين دورۀ كوتاه مدت، برهرخوانندۀ منصفي روشن مي شود. به راستي چه عواملي باعث شده اند تا شعر دفاع مقدس بعنوان يكي ازثابترين وعالي ترين صورتهاي شعري ادبيات فارسي جلوه گرشود؟ بي گمان مافقط مي توانيم به برخي ازاين عوامل گوناگون پي ببريم وبسياري ازعوامل ديگربا گذشت بيشترزمان روشن مي شوند. ازجمله دلايلي كه باعث برجستگي منحصربه فرد شعردوران مقدس شده است، مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
- شاعران دفاع مقدس با احساس تعهد واعتقاد به حقانيت ملت مسلمان ايران به سرودن اشعارخويش اقدام نموده اند وچون دربيان عواطف واحساسات خويش مبناي اعتقادي محكم وروشني داشته اند؛ لذا شعرآنها، يعني شعردفاع مقدس، ازبهترين نمونه هاي شعر فارسي شده است.
- بسياري ازشاعران دفاع مقدس، ازميان ضعيف ترين طبقات اجتماعي برخاسته اند، خود درگرماگرم جنگ تحميلي حضوري فعال ومستمرداشته اند. رشادت رزمندگان اسلام رابا تمام وجود درك نموده اند وسختيهاي دفاع مقدس را درلحظه لحظۀ آن دوران شاهد وناظربوده اند. بي ترديد، همگامي وهمراهي آنها با مجاهدان راه حق تاثيرشگرفي درشعرآنها برجاي نهاده است.
- اهداف وآرمانهاي نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران، باورها واعتقادات عميق مردم ورزمندگان صحنه هاي نبرد حق عليه باطل، برخورداري ازرهبري فرزانه وپارسا، همه وهمه، ازديگرعلل وعواملي هستند كه درتعالي بخشيدن وشكوهمند نمودن شعردفاع مقدس نقش داشته اند.
- برجستگيها وامتيازات شعردوران دفاع مقدس نسبت به شعرديگرادوارحيات شعرفارسي دريك بعد ويا چندزمينه نيست، اين برجستگي ها درابعاد بسيارگوناگوني جلوه گر شده اند، انتخاب قالبهاي بسيارمتنوع وبديع واستفاده ازعالي ترين صورتهاي ادبي ومضامين فكري ومعنوي،نمونه هايي ازاين برجستگيها مي باشند.
- دراين ميان يكي ازمضامين برجسته وباشكوه شعردفاع مقدس، استفادۀ بديع شاعران از آيات ومضامين قرآن كريم است. شايد به جرات بتوان گفت دركمتردوره اي مي توان تا اين اندازه استفاده ازمضامين وآيات قرآني را مشاهده نمود. اين درحالي است كه زبان شعردفاع مقدس، زباني امروزي وبه دور ازتكلف است.
زبان وسبك اين شعر، هيچ گونه شباهتي با شعركلاسيك وشاعران بزرگ آن ندارد. شاعران كلاسيك اگركه گاه ازمضامين وآيات قرآن استفاده كرده اند؛ هدفي بس متفاوت با شاعران دورۀ دفاع مقدس داشته اند، شاعران دفاع مقدس ازاين دوره به قرآن كريم فراوان توجه نموده اند كه دفاع مقدس را مظهر دفاع از حريم قرآن وحاميان آن مي دانسته اند و خود نيز باعمق وجود بدان باور داشته اند و درست به همين دليل است كه جلوه قرآن كريم در شعر آنها، در زيباترين و عالي ترين شكل خود تبلور پيدا كرده است. بنگريد كه شاعر دفاع مقدس چه زيبا و دل انگيز شعر خود را جولانگه كلام الهي ساخته و مي گويد:
وايمان بياور به خون و جنون كه اين است "قدافلح المومنون"
(نادر بختياري، شقايقهاي اروند، ص51)
نمونه هايي از اين دست فراوان است كه درجاي خود خواهند آمد. باتوجه به مطالب فوق، نويسندگان برآن شدند تا درحد بضاعت اندك خويش، نمونه هايي ازجلوه قرآن كريم در شعر شاعران دفاع مقدس را جهت روشن نمودن اهميت آن به علاقه مندان عرضه نمايند، باشد تافتح بابي شود براي تحقيقات بيشتر وعميق تري در اين زمينه.
در يك نگاه كلي، شعر دفاع مقدس، هدف والايش حفظ و صيانت از حريم قرآن كريم است، تجلي ارزشهاي الهي- انساني كلام خداست، جاي جاي آن آكنده از مضامين بلند قرآن است، مصداق آيات جهاد وشهادت وايثار است، گويي آيات قرآن را برزبان خود جاري مي كند، به نظر مي رسد شاعران متعهد دفاع مقدس احياي باورهاي قرآني را سرلوحه كارهاي خود قرار داده اند واينك نمونه هايي از اين دست.
هماره، جان سخن زان لب ودهان جاريست كه آيه آيه قرآن برآن زبان جاريست
(سياوش ديهيمي، همپاي جلودار، ص135)
طه حجازي درمجموعه "اي قدس، اي طهارت" گويد:
كامل شد آن بشارت اديان پايان گرفت نعمت قرآن
(خامه خونين عشق، ص145)
بيت اشاره دارد به آيه سوم از سوره مباركه مائده.
حسن حسيني گويد:
تفسير آيه هاي پي درپي جهاد است بانگ مسلسل تو درسينه صحاري
(خامه خونين عشق، ص157)
وباز در مجموعه "ده فرمان جهاد" گويد:
برلوح بليغ قامتشان تا مطلع الفجر، انفجار خون وحماسه ده فرمان جهاد نازل مي شود. (خامه خونين قلم، ص162)
اشاره دارد به آيه آخر سوره مباركه قدر.
رحيم زريان در شعري باعنوان "پرچمدار" گويد:
بيا اي دوست باهم يار باشيم شقايق وار پرچمدار باشيم
براي حفظ قرآن محمد(ص) ميان صحنه پيكار باشيم
(نخلهاي تشنه، ص68)
وامير عاملي گويد:
تهمت كفر به ما مي زند اي غير چه باك سند زنده ما سينه قرآني ماست
(ناگهانهاي سرخ، ص97)
و حسن حسيني در غزل "وداع" گويد:
ياعلي گويان سرود "لاتخَف" سر مي دهيم كزنجف آنكه علي مرتضي مي خواندم
(خامه خونين عشق، ص157)
اقتباسي است از آيه21، از سوره مباركه طه.
مرحوم محمدرضا آقاسي در زمره شاعران بزرگ دفاع مقدس است. او شعري بسيار ساده و روان دارد. شعر او درعين سادگي مظهر مفاهيم قرآني وديني وتاريخ اسلام است.
ازجمله اشعار اوست كه مي گويد:
بيا! بارديگر حسيني شويم "بلي" گوي عشق خميني شويم
اشعار او در اين قبيل مضامين فراوان است كه علاقه مندان را به مجموعه هاي شعري او ارجاع مي دهيم. هم چنين صابر امامي در "سمفوني باد" گويد:
به ساحل مرطوب پرتاب شدم
ويونس را ديدم

كه درظلمات ندا مي داد:
"ان لا اِلهَ اِلّا انت" (همپاي جلودار، ص44)
اشاره است به آيۀ شريفۀ 21 ازسورۀ مباركۀ انبياء.
وقيصرامين پور در"اين سبز سرخ كيست؟" مي گويد:
ببخشيد هرچه داشت
جزآن لباس سپاهي را
ونقش آن كلام الهي را
نقش كلام"لا"
ره توشۀ شهيد همين بس (همپاي جلودار،ص47)
اشاره دارد به آياتي عديده ازقرآن كريم، ازجمله آيۀ 163 از سورۀ مباركه بقره.
علي معلم يكي ازشعراي برجستۀ دفاع مقدس است. او در"معراج شهادت" گويد:
شط خونين، براق: هامان
سدرها، سدرۀ المنتهامان
درتماشاي ما تا سپيده
نخلها چون ملك صف كشيده (همپاي جلودار،ص295)
اشاره دارد به آيۀ 13ازسوره النجم وآيۀ 22ازسوره مباركۀ فجر.
ودرادامه گويد:
رنج صيف وشتاشان بهانه است
درولا،ما تلاكي شناسيم
رنج صيف وشتا كي شناسيم (همپاي جلودار،ص296)
اشاره است به آيات شريفۀ سورۀ مباركۀ ايلاف ومضامين آن آيات.
علي موسوي گرمارودي درشعر"شهرسپيد ما هويزه" گويد:
يكروزآتش بود وغروري برافروخت
مي خواست ابراهيم سوزد،خويشتن سوخت
روزدگر،فرعون با موسي درآويخت
حق درهلاكش، آب دريا را برانگيخت
يك روز هم ديوانه اي با فيل آمد
او را هم از سوي خدا، سجيل آمد (همپاي جلودار،ص300)
اشاره دارد به آياتي چند از سوره هاي متعدد وقرآن كريم ازجمله سورۀ مباركۀ فيل.
محمدحسين جعفريان گويد:
"يسطرون" هم رفت ما "نون"مانده ايم
بعد "ليلا" باز"مجنون" مانده ايم (نخلهاي تشنه، ص41)
اشاره دارد به آيۀ نخست سوره قلم.
حسين اسرافيلي گويد:
خطي ازدلدادگان بي شكيب تكيه گاه جانشان "امن يجيب"
(گزيدۀ شعرجنگ ودفاع مقدس،ص241)
اشاره دارد به آيۀ 62 ازسوره مباركۀ نمل.
حسن حسيني درشعري با عنوان "المغيرات صبحاً" گويد:
برخيز شبانه نعرۀ خون بزنيم ازقلعۀ شب چو ماه بيرون بزنيم
هنگام فلق كه آسمان گلگون است برلشكر اهرمن شبيخون بزنيم
(خامۀ خونين عشق،ص167)
اشاره دارد به مفاهيم سورۀ مباركۀ عاديات.
وبازحسن حسيني گويد:
اينان كه به خلق وخوي اسماعيلند درحادثه آبروي اسماعيلند
درگفتن لبيك به پيغمبر تيغ بي تاب ترازگلوي اسماعيلند
(خامۀ خونين عشق، ص164)
اشاره دارد به آيات داستان ذبح حضرت اسماعيل (ع) توسط حضرت ابراهيم (ع) كه در مواضع عديده اي از قرآن كريم بيان شده است.
زنده ياد احمد زارعي، شعري آكنده از آيات ومضامين قرآن دارد(درشعر من وخم)
چنين مي گويد:
نگفتم فرا شد زعين اليقين نگفتم كه لا تحسبنَّ الذين
(از رزم، از پرواز، ص144)
وباز گويد:
خيابان پرآمد وشد كجاست خيابان "ايّاك نعبد" كجاست
(همان، ص144)
اشاره دارد به آيه مباركه 169 از سوره مباركه آل عمران، وآيه مباركه 4 از سوره مباركه
الحمد.
رضا اسماعيلي گويد:
بازبخوان سوره "والّنازعات" باز بخوان آيه "امَّن يجيب"
فتح تو يك معجزه روشن است نصر من الله وفتحٌ قريب
(شقايقهاي اروند، ص33)
اشاره دارد به آيه نخست از سوره نازعات وآيه 62 از سوره مباركه نمل.
نادر بختياري گويد:
وايمان بياور به خون وجنون كه اين است "قدافلح المومنون"
(شقايقهاي اروند، ص51)
اشاره دارد به آيه نخست از سوره مباركه مومنون.
شهيد عليرضا فيروزي گويد:
جايي كه جان آرام گيرد نزد جانان آنجا كه "عند ربهم" فرمود قرآن
(شقايقهاي اروند، ص215)
اشاره دارد به آيه 169 از سوره مباركه آل عمران.
غلامرضا رحمدل گويد:
ما از شرنگ آتش ميثاق سر خوشيم در وادي "الست" و "بلي" اسيتاده ايم
(حماسه قلاقيران، ص108)
اشاره دارد به آيه الستُ بربكم، قالوا بلي.
عليرضا دهقانيان گويد:
اين لطف كوچكي است كه هر روز صبح زود
خورشيد "ان يكاد" بخواند برايتان (از رزم، ازپرواز، ص120)
اشاره دارد به ايات اخرسورۀ مباركۀ قلم.
زنده ياد احمد زارعي گويد:
خدا، به باطن قرآن به جان معصومان به روزي شهدا، شام تارمحرومان
به آتشي كه چو گل گشت نزد ابراهيم به اشك توبۀ آدم به آبروي كليم
به اژدهاي به دست كليم عصا گشته دوباره با من فرعوني اژدها گشته
به فرق خوني حيدر، به انشقاق قمر به خون سرخ شهيدان، دعاي سبزسحر
به اشكتهاي زلال چكيده درشب تار به جان روشن يستغفرون بالاسحار
به روح "شمس وضحيها"شب وقنوت علي به خطبه فدك فاطمه، سكوت علي
( ازرزم، ازپرواز،ص142)
اشاره دارد به آياتي چند ازجمله آيۀ نخست ازسورۀ والضحي وآيۀ 18ازسورۀ مباركۀ ذاريات.
حسن كرمي پور گويد:
اينان كه مست ازساغر"قالو بلايند" فصلي نوين ازدفتر كرب وبلايند
(سفرنامه آسمان، ص151)
اشاره دارد به آيۀ مباركۀ "قال الست بربكم، قالوا، بلي"
صالح محمدي امين گويد:
"السابقون" چون تو بودند، آنان كه پرواز كردند
ما همچو "ابن السبيليم" درراه قدس وفلسطين (سفرنامه آسمان،ص167)
اشاره دارد به آيۀ دهم ازسورۀ واقعه وآيۀ 177 ازسورۀ بقره.
سيداكبرميرجعفري گويد:
درشعله تطهيرگشتند مردان گردان آتش
مردان"برداً سلاما" درزيرباران (سفرنامه آسمان،ص180)
اشاره دارد به آيۀ 69 ازسورۀ مباركۀ انبياء.
طاهره صفارزاده گويد:
باران سنگ است
پيش ازدميدن موعود
باران تيزپري خواهد آمد (ازنگاه آينه ها، ص75)
كه اشاره دارد به آياتي ازسوره هاي اعراف واحقاف.
سپيده كاشاني گويد:
فرياد كردي؛ عزيزان، سرزد فلق "فاستقاموا"
كاخ ستم را فرو ريخت، فرياد عصيانگر تو (ازنگاه آينه ها،ص97)
اشاره دارد به آيۀ 41 ازسورۀ مباركۀ فصلت.
علي معلم گويد:
بعث وثمود وعاد ديدند آنچه ديدند پنداشتند آيا عبششان آفريدند
(خامۀ خونين عشق، ص396)
برگرفته ازآيۀ 115، سورۀ مومنون است كه مي فرمايد:
افحسبتم انما خلقناكم عبثا.
سيمين دخت وحيدي گويد:
تا قله "نصرمن الله "پيش رفتند آري به اوج آرزوي خويش رفتند
(خامۀ خونين عشق،ص436)
اشاره دارد به آيۀ 13 ازسورۀ مباركۀ صف.
محمد تاري(ياسر) گويد:
اين كه شد پيرهن فتح وظفردربرتان اجرصبري است كه فرمود، خداوند شما
(سفرنامۀ آسمان،63)
اشاره دارد به آيۀ 13ازسورۀ مباركۀ صف.
سارا حيدري گويد:
ازميان باغهاي تين و زيتون خدا وزطبقهاي بهشتي مي رسد قوت شما
(سفرنامۀ آسمان،ص78)
اشاره دارد به آيۀ اول ازسورۀ طين وآيۀ 14ازسورۀ انسان.
غلامرضا كافي درشعر"پريشان"گويد:
بالاترين مزد جهاد آنان گرفتند آنان كه "عند ربهم" را"يرزقون" اند
(سفرنامۀ آسمان، ص147)
اشاره دارد به آيۀ 169 ازسوره آل عمران.
ذ.خ، روشنگر گويد:

جمجمه خود را سپرده برخداي ذوالجلال
وعدۀ "ان تنصروالله" كرده باورمي رويم (خامۀ خونين عشق،ص194)
اشاره دارد به آيۀ 7 ازسورۀ مباركۀ محمد (ص).
علي رهبردرشعري با عنوان "مناجات درجبهه" گويد:
دلخوشيم ازقول "احدي الحسنيين" عاشقم گردم فدا همچون حسين
(خامۀ خونين عشق، ص197)
احدي الحسنيين، يكي ازدونيكي، پيروزي يا شهادت، برگرفته ازقرآن كريم مي باشد.
وبازگويد:
دل به رضوانت چو اينك بسته ام ازغم انهارونارت رسته ام
(خامۀ خونين عشق، ص197)
اشاره دارد به آياتي چند ازجمله آيه 13 ازسورۀ مباركۀ حديد.
حميد سبزواري در"فرمان ولي" گويد:
چون پرتو شمع ولا درجانشان است محكم زپيمان "بلي" ايمانشان است
ازناوك رزم آوران شوش ودزفول شد پيكر كفاربعثي "عصف ماكول"
(خامۀ خونين عشق،ص207)
به ايۀ مباركه "قال الست بربكم قالوا بلي" واشاره دارد وبه بخشي ازآيۀ مباركۀ ماخوذ از سورۀ فيل:
وبازگويد:
شراع كشتي اسلام سوي جودي بين بيا وشيون صدامي وسعودي بين
(خامۀ خونين عشق، ص212)
اشاره دارد به آيۀ 118 ازسورۀ مباركۀ شعرا.
نرگس گنجي گويد:
نغمه"انا فتحنا" آمد ازقايق دوباره البشاره اي مسلمان، اي مسلمان البشاره
(خامۀ خونين عشق، ص338)
اشاره دارد به آيۀ نخست ازسورۀ مباركۀ فتح.
محمد جواد محبت گويد:
"قالوا بلي" تعهد ارواح پاك بود آري شهادت است وفاي الستتان
(خامۀ خونين عشق، ص349)
اشاره دارد به آيۀ شريفه "قال الست بربكم قالوا بلي".
ثابت محمودي (سهيل) گويد:
فرمان"جاهدوا" كه بود رهنمون درگوش دل بخوانم وازبركنم
"والنجم" خوان سلاح به كف اندرم تا خــوارخـــصم بداخـــتركنم
"والفجر"،"والضحي"به ديارعدم نك رهسپاردشـــمن كافر كنم
"يــا ايهــا المـــدثرقـــم" را كنون درمقطـــع قصيده خود سركنم
(خامۀ خونين عشق،ص363)
اشاره دارد به آيۀ 13 ازسورۀ مباركۀ صف.
وازاين نمونه ها بسياراست، بي ترديد اگرنگارندگان را فرصتي دست دهد وخدا آنها را يارباشد، بارديگرشعردفاع مقدس را مرور خواهند نمود ودربررسي جديد خود، سعي خواهند نمود تمام شواهد قرآني وبه دنبال آن شواهد حديثي شعردفاع مقدس را استخراج نمايند وآنگاه به تجزيه وتحليل وبيان بسامدي آنها بپردازند. دراين رابطه موارد عديده اي روشن خواهد شد كه ان شاءالله مبحث آن دراز دامن است وفرصتي مناسب خود مي طلبد.


نتيجه گيري
بنابرآنچه دراين گفتاربيان شد، نتايج ذيل به دست مي آيد:
- جلوۀ قرآن كريم درشعرشاعران دفاع مقدس، خارج ازحصروشماراست وشاعران دفاع مقدس شعرخود راعرصه اي براي دفاع ازقرآن وترويج احكام آن نموده اند.
- به كارگيري آيات ومضامين قرآني درشعرشاعران دفاع مقدس درعين سادگي ورواني شعرآنها صورت گرفته واستفادۀ آنها ازآيات ومضامين قرآني، شعرآنها را گرفته هيچ گونه تكلف ننموده است.
- آيات مربوط به جهاد، دفاع، ارزشهاي اخلاقي، دل بريدن ازدنياي فاني، تمسك به حبل المتين الهي، بيشترين كاربرد رادرشعرشاعران دفاع مقدس دارد.
- اگرچه شاعران دفاع مقدس، جملگي درشعرخود، استفاده وبه كارگيري آيات ومضامين قرآني رامدنظرقرارداده اند، اما دراين ميان گروهي ازايشان ازويژگيها وتوانمنديهاي خاصي نسبت به ديگران برخورداربوده اند.
- توجه به زيباييها وبدايع ادبي وشعري دربه كارگيري آيات ومضامين قرآني، پيوسته مورد توجه شاعران دفاع مقدس بوده وآنها دراين مقوله ازدلپذيرترين قالبها وانواع ادبي استفاده نموده اند، ودراين زمينه، هرگزازرعايت بلاغت وفصاحت وشيوايي درشعرخود غافل نبوده اند.
- توجه شاعران دفاع مقدس به آيات ومضامين قرآني وبه كارگيري آنها ازشعرشاعران ديگردوره هاي شعرفارسي به مراتب بيشتربوده ودرمواردي اين دو مقوله قابل قياس با هم نيستند.


منابع ومراجع
1- قرآن كريم .
2- آوازه هاي گل محمدي، شيرينعلي گل مرادي، چاپ ونشرفرهنگ گستر،چاپ 1381.
3- ازرزم، ازپرواز، گزيده اي ازاشعاردفاع مقدس، ناشر، كنگرۀ بزرگداشت سرداران سپاه و36 هزار شهيد استان تهران، چاپ اول، 1377.
4- ازنگاه آيينه ها، مجموعۀ شعردفاع مقدس، شعربانوان، به كوشش سيمين دخت وحيدي، بنياد حفظ آثارونشرارزشهاي دفاع مقدس ، چاپ اول،1377.
5- حماسۀ قلاقيران، مجموعۀ اشعارسومين كنگرۀ شعردفاع مقدس، ايلام، 1373، بنياد حفظ آثاروارزشهاي دفاع مقدس، چاپ اول،مهرماه 1373.
6- خامۀ خونين عشق، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي ،چاپ اول 1368.
7- سفرنامۀ آسمان، مجموعۀ اشعارهشتمين كنگرۀ سراسري شعردفاع مقدس، اصفهان1377، چاپ اول مهرماه،1378.
8- شقايقهاي اروند، مجموعۀ اشعارهشتمين كنگرۀ سراسري شعردفاع مقدس، بنيادحفظ آثارونشرارزشهاي دفاع مقدس، چاپ اول1376.
9- شكوه شقايق، ضياءالدين ترابي، موسسه فرهنگي سماء، چاپ اول،1381.
10- گزيدۀ شعرجنگ ودفاع مقدس، به انتخاب حسن حسني، دفترادبيات وهنرمقاومت، مهرماه 1381.
11- ناگهان هاي سرخ،اشعارپنجمين كنگرۀ سراسري شعردفاع مقدس، درفول، بنياد حفظ آثارونشرارزشهاي دفاع مقدس، چاپ اول مهرماه، 1375.
12- نخلهاي تشنه، دفتراول شعردفاع مقدس، بنياد حفظ آثارونشرارزشهاي دفاع مقدس، تهران، 1373.
13- همپاي جلودار، مجموعۀ شعرامام وحماسه، بنياد حفظ آثار ونشرارزشهاي دفاع مقدس، چاپ اول، 1378.


منبع : كتاب نامه پايداري – مجموعه مقالات اولين كنگره ادبيات پايداري – كرمان - 1384