تداوم پژوهش در مبدأیی که 54 ساله شد
نوید شاهد-محمدعلی فاطمی، نویسنده، پژوهشگر و روزنامه‌نگار: به گواه بسیاری از اسناد و خاطرات، نخستین سال‌های دهه 1340 مبداء نهضت اسلامی امام خمینی(ره) برای تحقق انقلاب اسلامی است. فروردین سال 1340 آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی از دنیا می‌رود. پس از این داغ بزرگ برای شیعیان، امام خمینی(ره) بیشتر شناخته می‌شود و مردم در کنار ایشان قرار می‌گیرند.
از سوی دیگر حکومت محمدرضا پهلوی با این تصور که آیت‌الله العظمی بروجردی جانشینی در ایران نخواهد داشت، گستاخ می‌شود. بنای مخالفت با روحانیت و مقابله با تأثیر آنان بر مردم را برجسته‌تر می‌کند، اما هیچ نتیجه‌ای به دست نمی‌آورد. مردم با قیام 15 خرداد 1342 به پهلوی دوم می‌فهمانند که بنا دارند فصل جدیدی در تاریخ ایران باز کنند؛ فصلی که قرار است در آن، بر اساس مبانی اسلام و با رهبری امام خمینی(ره) مردم در اداره جامعه خود نقش داشته باشند. اگرچه حکومت پهلوی دوم تا 15 سال از پذیرش این خواسته طفره می‌رود، اما مردم از تصمیم خود منصرف نمی‌شوند و در 22 بهمن 1357 نتیجه می‌گیرند.
بنابراین 15 خرداد 1342 مبداء نهضت اسلامی مردم ایران هم هست. از آن روز و ایام 54 سال می‌گذرد و حدود 39 سال است که میوه آن نهضت، یعنی جمهوری اسلامی برپا و برجاست. طبیعی است که مبداء‌ها فراموش‌نشدنی‌اند و برای به یاد ماندن چنین مبدأیی که بیش از نیم قرن است جلوه و تأثیر دارد، باید کارهایی در خور انجام داد.
دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری از همان آغاز فعالیت در نخستین سال‌های دهه 1370 دو مبداء را به صورت خاص مورد نظر قرار داد؛ مبداء نهضت (اوایل دهه 1340) و مبداء پیروزی (سال‌های 1356 و 1357). در خصوص پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر تمام کتاب‌های خاطراتی که این دفتر منتشر کرده، از دو اثر حتماً باید نام برد؛ مجموعه هجده جلدی «روزشمار انقلاب اسلامی» که روز به روز سال‌های 1356 و 1357 را زیر نظر دارد و مجموعه سه جلدی «دایره‌المعارف انقلاب اسلامی ویژه نوجوانان و جوانان» که مفاهیم، گروه‌های مبارز، شخصیت‌ها، رویدادها، مکان‌ها و زمان‌های مربوط به انقلاب اسلامی را توضیح می‌دهد.
دفتر ادبیات انقلاب اسلامی درباره قیام 15 خرداد 1342 سه فعالیت در جریان در دو فضای مکتوب و مجازی دارد. نخستین فعالیت «روزشمار 15 خرداد» است. این روزشمار فاصله زمانی سال‌های 1340 تا 1343 شمسی را در بر می‌گیرد و زمینه‌ها و وقایع و بازتاب قیام 15 خرداد 1342 را بر اساس منابع تاریخی، اعم از مکتوبات و نشریات و اسناد و خاطرات شفاهی به صورت روزشمار روایت می‌کند.
این دفتر «پایگاه اطلاع‌رسانی 15 خرداد 42» را با نشانی 15khordad42.irو با خاطرات و مقالات و مصاحبه‌ها و... به‌روز پشتیبانی می‌کند تا به مرور بانک مجازی مربوط به اطلاعات مبداء نهضت اسلامی امام خمینی(ره) برای تحقق انقلاب اسلامی تکمیل شود. دفتر ادبیات انقلاب اسلامی دانشنامه و دایره‌المعارف قیام 15 خرداد 1342 را هم در دست تألیف و تدوین دارد.
بررسی میزان تأثیر جزئیات این فعالیت‌ها بر زنده نگه‌داشتن و یادآوری همیشگی مبداء نهضت اسلامی مردم ایران، فقط با مراجعه و مطالعه خروجی و نتایج آنها امکان‌پذیر است. به صورت بدیهی در ایام سالگرد قیام، به محصولات فرهنگی درباره این موضوع اشاره می‌شود. این اشاره برای آشنایی و معرفی است و این که تعدادی از اهل پژوهش و مطالعه و نگارش در طول سال به این موضوع و مانند آن می‌اندیشند تا اطلاعات تاریخی و روایت‌های دقیق از وقایع برای استفاده مخاطبان عمومی و خاص این موضوع تدوین و تألیف شود. این اطلاعات، تأثیرگذارترین نتیجه‌ها را بر خروجی‌های دیگری که ما سال‌هاست توقع خواندن و شنیدن و دیدن آنها را در قالب محصولات ادبی و هنری داریم، خواهند داشت. در نبود اطلاعات تاریخی است که فقر و ضعف این محصولات پیش می‌آید و در نتیجه قدرت تأثیرگذاری آنها لحظه به لحظه کم می‌شود.
در پنجاه‌وچهارمین سالگرد قیام 15 خرداد 1342 از یاد نبریم که بنیانگذار انقلاب و جمهوری اسلامی ایران بارها بر اهمیت و تأثیر این قیام بر تحولات منجر به پیروزی انقلاب اسلامی تأکید داشتند. همین تأکید باعث شد که فعالیت‌های مطرح شده در جریان باشند، اما برای بررسی این قیام هنوز به فعالیت‌های بیشتری نیاز داریم. زیرا دست‌اندرکاران این فعالیت‌ها در مسیر مطالعات خود بارها به این نتیجه‌ها رسیده‌اند که اطلاعات تاریخی‌ای هست که هنوز گردآوری نشده است و در معرض آسیب گذر زمان قرار دارد؛ اطلاعات تاریخی بسیاری هم در منابع مکتوب هست که هنوز بررسی و تجزیه و تحلیل و به عبارت بهتر از آنها استفاده مطالعاتی و پژوهشی نشده است؛ و به نوعی و از اینها مهم‌تر این که اطلاعات نسل‌های جدید ما درباره قیام 15 خرداد 1342 بیشتر بر اساس کلیتی از گفته‌های شفاهی و مناسبتی شکل گرفته است. این‌گونه درباره مبداء دانستن خطرناک است، آنان باید بخوانند و بیندیشند تا اهمیت آن مبداء را دریابند و برای انتقال این اهمیت، حداقل باید اطلاعات تاریخی موجود در منابع را به مطالعه و پژوهش بنشینیم.
