حسام مظاهری: روایت‌های موجود از شهید همت را بررسی کردم/ فقر پژوهش فرهنگی- اجتماعی درباره شهیدان
محسن حسام مظاهری درباره زمینه‌های پرداختن به کتاب تازه خود با عنوان «اسطوره همت؛ نشانه‌شناسی شهید همت» به نوید شاهد گفت: این کتاب بر اساس این فرض شکل گرفت که پس از هر رخدادی روایت‌هایی از آن به جا می‌ماند و این امر درباره شخصی که زندگی‌اش پایان می‌یابد نیز صدق می‌کند.
وی ادامه داد: روایت از هر شخصیت در در طول زمان و مجموعه شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مناسبات سیاسی و قدرت ساخته میشود. از شهید محمد ابراهیم همت نیز به عنوان سردار برجسته دوران جنگ تحمیلی روایت‌های گوناگونی وجود دارد.
نگارنده «بنی‌هندل» با بیان این‌که هر روایت از شهید همت در مقطعی مشخص ساخته شده است، افزود: این روایت‌ها از زبان همرزمان، دوستان، آشنایان، خانواده، روایت‌های رسمی و روایت‌های نظام را شامل میشود. روایت‌هایی که در رسانه‌های رسمی بازتولید شدند و حتی در پوستر‌ها و نقاشی‌های سطح شهر نیز به چشم می‌خورد.
مظاهری درباره دیگر روایت‌هایی که از شخصیت شهید همت در جامعه وجود دارد، توضیح داد: برخی روایت‌ها به صورت بدیل در حاشیه روایت‌های رسمی پدید آمدند. مثلا رویدادهایی مثل حوادث سیاسی سال 1388 روایت بدیلی از شخصیت شهید محمدابراهیم همت پدید آورد.
وی گفت: از سوی دیگر با روایت‌هایی مواجه‌ایم که شهید همت را به عنوان کالای فرهنگی ارایه کرد و این شخصیت به مصرف فرهنگی رسید. تصویر شهید همت بر تیشرت‌های جوانان، دیوار‌های شهر، گرافیتی‌ها و... نقش بست. به این ترتیب شخصیت شهید همت تبدیل به یک اسطوره شد که این درآمدِ جدید با روایت‌های رسمی فاصله داشت.
نویسنده «شخم در مزرعه» در پاسخ به این پرسش که از کدام نظریه برای نشانه‌شناسی شخصیت شهید همت بهره برده است، توضیح داد: این پژوهش بر اساس نظریه نشانه‌شناسی «رولان بارت» انجام شده است. او معتقد است که با تغییر معنای نشانه‌ها و الگوهای فرهنگی در هر دوره، اساطیر نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
وی درباره شیوه فصل‌بندی کتاب «اسطوره همت؛ نشانه‌شناسی شهید همت» گفت: بر اساس روایت‌های موجود، این کتاب در هفت فصل با عنوان‌هایی چون «همت دولت»، «همت حزب‌اللهی»، «همت سبز»، «همت قهرمان»، «همت سوپرمن» و ... نوشته شده است.
حسام‌مظاهری درباره نتایج این پژوهش اظهار کرد: در موخره کتاب به این پرسش پرداختم که ما معمولا در مواجهه با روایت‌های بدیل چه موضعی داریم؟ آیا روایت‌های معیار یا استانداردی وجود دارد که بتوانیم روایت‌های بدیل را با آن‌ها بسنجیم یا باید تکثر راویان را بپذیرم و به رسمیت بشناسیم؟ به همین دلیل معتقدم که روایت‌های تازه از شهیدان شاخص، هنوز در ابتدای راه قرار دارد و از این پس باید منظر روایت‌های دیگری نیز از شهیدانی چون همت باشیم.
این پژوهشگر یادآور شد: می‌توان این پژوهش را به شهیدان شاخص دیگر نیز تعمیم داد و طبیعتا این نتیجه حاصل میشود که شیوه رجوع به یک اسطوره در زمان‌های مختلف متفاوت است و این باعث میشود که یک شخصیت از بُعد تاریخی به بُعد اسطوره‌ای که ویژگی فرازمانی و فراتاریخی دارد تبدیل شود. شخصیت از متنی که به آن تعلق داشته کنده شده و حتی می‌تواند تبدیل به کالای فرهنگی شود.
وی در پاسخ به این پرسش که جایگاه پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی درباره شهیدان چیست؟ توضیح داد: متاسفانه مطالعات اجتماعی و فرهنگی اندکی درباره شهیدان صورت می‌گیرد اما در مقابل مطالعات تاریخی و ادبی فراوانی صورت گرفته است که می‌توان گفت هنوز هم جای کار دارد.
نویسنده «رنگ، رنگ، جنگ» با بیان این‌که انجام مطالعات اجتماعی و فرهنگی در حوزه شخصیت شهیدان بسیار مهجور و فقیر است، افزود: این در حالی است که مطالعات این دست از مطالعات می‌توانند اثرگذاری بیشتری در جامعه داشته باشند.
مظاهری در این باره تاکید کرد: از آن‌جا که شهیدان سرمایه کشور ما هستند و اهمیتی که برای دوران دفاع مقدس قائلیم، این پژوهش‌ها می‌توانند برای سیاستگذاری‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بسیار کاربردی باشند. زیرا با نگاه انتقادی به روند‌های اشتباهِ گذشته می‌نگرند و رویکردی اصلاحی دارند.
محسن حسام مظاهری متولد 1361 در اصفهان است. وی نویسنده و پژوهشگر اجتماعی است که اکنون در مقطع دکترای رشته جامعه‌شناسی تحصیل می‌کند. وی که سردبیری فصل‌نامه «هابیل» را در کارنامه دارد، تاکنون آثاری چون «مامور سیگاری خدا»، «بنی‌هندل»، «شخم در مزرعه» (تاملاتی درباره‌ی جنگ ایران و عراق) و «رسانه‌ی شیعه» (جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیات‌های مذهبی) را منتشر کرده است.
نشر «آرما» کتاب «اسطوره همت؛ نشانه‌شناسی شهید همت» را در 95 صفحه، مصور، قطع رقعی و به بهای 80هزار ریال روانه بازار نشر کرده است.
