گزینه نخست وزیری
پنجم بهمن ماه سال 58 ؛ یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود که مردم برای انتخاب اولین رئیس جمهور ایران پای صندوق های رای رفتند. جلال الدین فارسی و ابوالحسن بنی صدر، از نامزدهای اصلی این انتخابات بودند اما بعد از این که اعلام شد اصالت جلال الدین فارسی نامزد مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی، افغاناستان و طبق قانون، حق نامزدی ندارد، راه برای پیروزی بنی صدر هموارتر شد و او توانست با ۱۰ میلیون و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رأی عنوان اولین رئیس جمهوری ایران را به دست آورد.
بعد از انتخابات ریاست جمهوری، مسئله انتخاب نخست وزیر، ماه ها همه چیز را تحت الشعاع قرار داد. اولین شخصی که بنی صدر به عنوان نامزد نخست وزیری معرفی کرد مرحوم سید احمد خمینی بود. اما برخورد امام خمینی (ره) به قدری قاطع بود که بنی صدر از پیشنهاد خود صرف نظر کرد. حضرت امام (ره) در جواب نامه بنی صدر نوشتند: «بنا ندارم اشخاص منسوب به من متصدی این امور شوند. احمد، خدمتگزار ملت است و در این مرحله با آزادی بهتر می تواند خدمت کند»
حزب جمهوری اسلامی اما اصرار داشت بنی صدر، جلال الدین فارسی را به عنوان نخست وزیر به مجلس معرفی کند؛ در مقابل بنی صدر به جای پذیرفتن پیشنهاد حزب، نام یکی از اعضای حزب جمهوری اسلامی را مطرح کرد. او 5 مرداد سال 1359 در نامه ای خطاب به نمایندگان مجلس نوشت: «به مقتضای جو موجود و برای آن که استعدادهای کارآمد و مسلمان و مومن به انقلاب اسلامی در راه بیرون کشیدن کشور از بحران های ناشی از سلطه قدرت های بیگانه در دوران رژیم پیشین متحد و بسیج شوند، آقای مصطفی میرسلیم را به عنوان نخست وزیر پیشنهاد می نمایم. امیدوارم بتواند نمایندگان محترم را جلب و بیانگر هماهنگی ضروری بگردد»
این نامه در جلسه علنی روز یکشنبه 5 مرداد ماه مجلس شورای اسلامی قرائت شد و قرار بر این شد که بعد از ظهر همان روز در یک جلسه خصوصی پیرامون نخست وزیر بحث و مذاکره شود. با همه تلاش بنی صدر گزینه نخست وزیری مورد تمایل نمایندگان واقع نشد. آنچه این عدم تمایل شدید را موجب شد، شخصیت میرسلیم نبود؛ علت آن بود که مجلس در نخست وزیر آینده خصوصیات و شرایطی می جست که در دیگران محقق تر و بارزتر بود. مجلس رسالتی برای خود قائل بود و سیاسی کاری بنی صدر نتوانست آن رسالت را تحت الشعاع قرار دهد.
ششم مرداد ماه سال 59 بنی صدر طی نامه ای از مجلس تقاضا کرد که طرح مساله نخست وزیری میرسلیم را مسکوت بگذارد. متن نامه بنی صدر به رئیس مجلس چنین بود: «بعد از حضور در آن مجلس محترم و پیشنهادی که در جلسه خصوصی به تصویب رسید؛ ناگزیر فعلا اخذ رای تمایل نسبت به نامزد نخست وزیری بی وجه به نظر می رسد؛ بنابراین تا اطلاع ثانوی موضوع را مسکوت بگذارید. » پیشنهادی که در جلسه خصوصی و مذکور در نامه بنی صدر به آن اشاره شده بود این بود که هیاتی مامور بررسی صلاحیت کاندیداهای نخست وزیری شود و با ایجاد ارتباط بین مجلس و بنی صدر ترتیبی اتخاذ دهند تا شخصی به عنوان نامزد نخست وزیری به مجلس معرفی شود که هم مورد تایید بنی صدر باشد و هم در مجلس دارای زمینه بوده و موفق به کسب رای تمایل نمایندگان مجلس گردد. ظاهرا بنی صدر از این که بتواند خارج از نفوذ قوه مقننه و بدون در نظر گرفتن نظر تمایل نمایندگان مجلس، نخست وزیری را منصوب کند، تقریبا ناامید شده بود. پس از این که جلال الدین فارسی کاندیدای مورد نظر حزب جمهوری اسلامی مورد تایید رئیس جمهوری و کاندیدای مورد نظر رئیس جمهوری یعنی میرسلیم مورد تایید مجلس قرار نگرفت، کار به بن رسیده و بحث بالا گرفت. در نهایت با توافق رئیس جمهوری و مجلس، رئیس جمهوری از مجلس خواست افرادی را معرفی کنند و رئیس جمهوری از میان آنان نخست وزیر را انتخاب کند. لذا هیاتی انتخاب شد تا صلاحیت افراد مورد نظر برای تصدی مقام نخست وزیری را بررسی و معرفی نماید.
در یکی از جلسات مجلس 5 عضو برای تشکیل هیات از
میان 40 کاندیدا برگزیده شدند که عبارت بودند از آیت الله خامنه ای، حجت الاسام محمد
جواد باهنر، علی اکبر پرورش،آیت الله محمد امامی
کاشانی، حجت الاسلام محمد یزدی. اما بنی صدر با
انتخاب آیت الله خامنه ای و حجت الاسلام باهنر به دلیل عضویتشان در حزب جمهوری اسلامی
مخالفت کرد و پس از بحث در مجلس در این زمینه
نهایتا قرار بر این شد که سه نفر باقی مانده به
همراه جلالی نماینده رئیس جمهور هیات مورد نظر را تشکیل داده و نخست وزیر حائز شرایط
را تعیین و معرفی کنند. البته در خواست شد که امام
خمینی نیز نماینده ای در این هیات داشته باشد که
ایشان نپذیرفتند و آن را به مجلس شورای اسلامی و رئیس جمهوری واگذار کردند.
قبل از اعلام شخصی به عنوان نخست وزیر از طرف هیات
مذکور، آیت الله بهشتی طی مصاحبه ای پیرامون نخست وزیر ضمن اعلام دیدگاه و مواضع حزب
جمهوری اسلامی در این زمینه گفت: «حزب در این زمینه پیشنهاد جدیدی ندارد؛ پیشنهاد اول آقای
جلال الدین فارسی بود؛ پیشنهاد دوم آقای رجایی وزیر آموزش و پرورش در دوره اخیر بودند
و پیشنهاد سوم آقای میرسلیم. پیشنهاد چهارم مهندس
غرضی استاندار فعلی خوزستان؛ پیشنهاد پنجم دکتر عباسپور و پیشنهاد ششم آقای مهندس کلانتری
بودند. » در حالی که کشمکش بین دو جناح سیاسی حاکم با دو دیدگاه متفاوت همچنان ادامه داشت هیات ویژه تشخیص صلاحیت نخست وزیر نیز به
کار خود ادامه می داد.
این هیات اسلامی دست کم 14 نفر را که از سمت رئیس جمهوری و مجلس برای تصدی مقام نخست وزیری معرفی شده بودند، مورد بررسی قرار داد این 14 نفر عبارت بودند از 1- سید محمد کاظم بجنوردی 2-حسن حبیبی 3-صادق خلخالی 4-مصطفی چمران -5 محمد علی رجایی 6-عزت الله سحابی -7 احمد سامتیان 8-رضا صدر 9-محمد غرضی 10 - محمد غروی 11 - جلال الدین فارسی 12 - موسی کلانتری 13 - مصطفی میرسلیم و 14 - محسن یحیوی. در نهایت ماجرا با انتخاب محمد علی رجایی به عنوان نخست وزیر خاتمه یافت.
