ارکان مصاحبه ی تاریخ شفاهی: 1) وظایف مصاحبه کننده قبل از مصاحبه

2. شفاف سازی موضوع مصاحبه: ما باید بدانیم راجع به چه می خواهیم صحبت کنیم. مثلا به مادر شهید می گوییم ما می خواهیم با شما از دوران کودکی و تولد و مدرسه تا اعزام و شهادت فرزند شما صحبت کنیم؛ شفاف، وقتی از قبل به مادر شهید می گوییم، مادر شهید هم مقداری درباره این قضیه فکر می کند.

از دختر بزرگش هم کمک می گیرد و می گوید تو چه چیزی از حسین برادرت یادت است، می خواهند با من مصاحبه کنند. بعضی وقت ها به ایثارگرمان می گوییم ما کاری به زندگی شخصی شما نداریم. می خواهیم از روز اعزام از شما سوال کنیم و گفت و گو کنیم. اگر گفت سوال ها را برای من بفرستید می گوییم چشم، هیچ اشکالی ندارد.

3. کسب اطلاعات درباره ی مصاحبه شونده: با رعایت حریم خصوصی تا می تواند باید درباره ی این ایثارگر اطلاعات پیدا کند و مجهز برود. بعد مصاحبه کننده می رود آنجا می گوید یادم می آید من در دبیرستان سعدی درس می خواندم و شما در دبیرستان صائب درس می خواندید. مصاحبه شونده می گوید آره. حواسم پرت است، یا مثلا می گوید در عملیات کربلای 4 فلان اتفاق افتاد، بعد این مصاحبه گر آن قدر حواسش جمع است می گوید به نظرم کربلای 5 بود. مصاحبه گر اصلا خودش یک روز هم جبهه نرفته اما با تحقیق رفته است. تا می تواند باید اطلاعات در مورد مصاحبه شونده به دست بیاورد، چون هم سوالاتش را پخته تر و قشنگ مطرح می کند و هم بعضی وقت ها کمک می کند به مصاحبه شوند و هم بعضی وقت ها اشکالاتش را می گیرد.

4. کسب اطلاعات درباره ی موضوع: می خواهیم راجع به والفجر 8 صحبت کنیم. کسی که مصاحبه گر است باید همه ی گزارش ها، همه ی کتاب ها، همه ی خاطره نویسی های مربوط به والفجر را قبلا بخواند و یادداشت برداری کند و با یک گنجینه ی یادداشت برداری به آنجا برود.

5. تعیین زمان و مکان مصاحبه: با چه کسی باید هماهنگ بشویم؟ مصاحبه شونده. آقا کی بیاییم خدمتتان؟ دوشنبه صبح چه ساعتی؟ فلان ساعت. کجا بیایم؟ فرقی نمی کند. اگر حق با انتخاب با شماست شما باید فکر کنید که بیارمش در بنیاد شهید، ببریمش به موزه ی شهدا، ببریمش به موزه ی دفاع مقدس، یا به استادیویی که مخصوص این گفت و گوها تهیه شده. زمان و مکان را هماهنگ می کنیم. ما چند جلسه باید با شما هماهنگ بکنیم؟ مصاحبه گر می گوید با این اطلاعاتی که من دارم شما می توانید حرف های فراوانی برای ما بزنید. من پیشنهاد می کنم که ما 5 جلسه با شما صحبت کنیم.

6. طول جلسه: برای یک مصاحبه چقدر زمان خوب است؟ بهترین طول مصاحبه برای یک جلسه 3 ساعت است. چرا دو ساعت نه؟ برای اینکه کم است. ما که این همه زحمت کشیدیم، رفت و آمد داشتیم و هماهنگی کردیم دو ساعت کافی نیست. بهتر است سه ساعتی باشد. البته یک استراحت کوتاه وسط مصاحبه بدهید تا آنها هم فرصت کنند از شما پذیرایی کنند.

7. سوالات را از آسان به مشکل طراحی و آماده سازی کنید.

8. یک مقدمه ی جذاب آماده کنید. این مقدمه ای که می گوییم، برای آغاز جلسه است. مقدمه ای که بعداً در کتاب می نویسیم یک چیز دیگر است. مثلا، ما هم اکنون در منزل سردار جمشیدی، جانباز دفاع مقدس و از فرماندهان دفاع مقدس هستیم. امروز 17 مهرماه ساعت 4 بعدازظهر است و خدمتشان رسیدیم.

سردار واقعا از شما سپاسگزاریم، زحمت کشیدید، قبول کردید دعوت ما را ؛ امیدواریم گفت و گوی ما مطالب سودمندی را برای آیندگان، برای خوانندگان، برای مخاطبان داشته باشد. اگر اجازه بفرمایید گفت و گو را شروع کنیم. این مقدمه را باید از قبل پیش خودش آماده کند در ضبط هم برود.

9. اجرای یک پیش مصاحبه در صورت لزوم: پیش مصاحبه چیست؟ یک دیدار کوتاه مقدماتی با ایشان انجام می دهیم تا کمی با هم آشنا بشویم، در مورد اهداف و ضرورت قضیه گفت و گو کنیم ولی مصاحبه را انجام نمی دهیم؛ فقط برای برقراری آشنایی دیدار می کنیم. این را پیش مصاحبه می گویند. اصلا بعضی وقت ها خود آنها مطرح می کنند، می گویند حالا یک جلسه بیا، ده دقیقه ای ببینیم قضیه چیست، چه کار می خواهی بکنی؟

10. آماده سازی لوازم: اول ضبط صوت فراموش نشود، دوم وسایل فیلمبرداری؛ هیچ وقت اولویت اول یک دوربین فیلمبرداری نیست، ما دنبال صدایم. بعضی اوقات تاریخ شفاهی ما آن قدر پیشرفته است که همه را فیلم می گیریم. ولی خیلی سخت است. باید یک آدم جدید ببریم، اگر هم بخواهیم تعداد نفرات را زیاد کنیم به طور طبیعی هزینه هم بالا می رود. درجه ی سوم، عکس، حتما عکس باید بگیریم که ما داریم با ایشان مصاحبه می کنیم. هیچ اشکالی ندارد که مصاحبه گر هم در عکس باشد. معلوم باشد که چه کسی دارد با ایشان مصاحبه می کند. در درجه ی بعد، باطری و قلم و کاغذ و هر چه که شما فکر بکنید.

11. توصیه به مصاحبه شونده برای آماده سازی اسناد و مدارک: نقشه دارد، وصیت نامه دارد، عکس دارد، کلاه تیرخورده دارد، لباس سوراخ شده دارد. این ها را به عنوان یادگیری نگه داشته. می گوییم این ها را هم آماده کنید، شاید خواستیم عکسی بگیریم. بعضی هایش را به ما امانت بده.

12. هماهنگی پایانی با مصاحبه شنونده در آستانه ی قرار: ده روز پیش با او قرار گذاشتید، درست است؟ فردا قرار است با او مصاحبه کنیم. کی زنگ می زنیم؟ امشب. امروز. آقا قرار داریم فردا با شما، ان شاءالله که مشکلی نیست. می گوید، بله در خدمتتان هستیم.

13. آزمایش لوازم: پیش از رفتن به محل مصاحبه، همه ی وسایل را کنترل کنید که سالم و آماده کار باشند.

14. حضور پیش از وقت در محل مصاحبه.

منبع: اصول و فنون پیام رسانی ایثار/مجموعه دروس دوره تکمیلی آموزشی پیام آوران ایثار/ به کوشش دکتر محسن میر انصاری-اسکندر یارنسب-حمید اعتماد/1394